• Paula Rodríguez Araújo é a presidenta da asociación cultural Porta da Cadea aínda que a súa idea inicial era dar pulo a Juan Carlos Arias e algunha persoa máis para que se adicasen o traballo de organización e tramitación de actividades, pero finalmente a asociación arrincou en xuño de 2019 cos dous na directiva.

• A idea xurdiulles de conversas entre veciños, veciñas e amigos e amigas  de Sobrado do Bispo, diante da “perda da vida comunitaria” que eles mesmos si gozaron nas súas infancias.

• “Recordo a vida na aldea cando eu era pequena, porén agora os nenos non se xuntan e a idea inicial da asociación era fomentar o encontro entre familias para facer cousas xuntos, tanto os que somos nativos como os que decidiron vivir aquí procedentes de outros lugares”; así de claro o ten Paula.

• A súa vivencia persoal é a de nenos e nenas xogando nos espazos públicos mentres avós e avoas “parolan do mundo” e pais e nais traballan. “Así era en tódolos barrios de Sobrado do Bispo”, asegura.

• A aldea é moi extensa e conformada en “barrios”: Igrexa, Prado, Alén, A Chá do Souto… que teñen cadansúa arquitectura e Historia. Tanta riqueza patrimonial require tamén atención e Paula (propietaria dunha florería  contou dende o principio con Juan Carlos Arias Conde (garda civil).

• Ela dá pulo a actividades que contan ca veciñanza de Sobrado mentres el dedícase ademais a investigar, aos poucos, o patrimonio local, con todo o apoio e colaboración de veciños e veciñas  e persoas interesadas coma el, neses elementos propios que teñen en abundancia: fotografías familiares, vellas escolas, construcións medievais únicas, testemuñas de historias que van recuperar, tamén a do fútbol, a música…

• Mesmo o nome da asociación alude a vella cárcere do couto medieval de Sobrado do Bispo (desaparecido no século XVIII para integrarse no concello de Barbadás segundo a nova organización administrativa imposta dende a Corte)

Actividades renovadas e vellas festas

• A primeira actividade retomou outra iniciada pola vella asociación veciñal xa inexistente: a Terceira Xuntanza Micolóxica que levou a ducias de persoas aos montes para recoller cogumelos, asesorados polo colectivo “Os Cogordos” . A xornada rematou no campo de fútbol con xantar a base de callos.

• En febreiro de 2020 (poucas semanas antes do inicio da pandemia) celebraron o Entroido. “Era tradición celebrar un xantar veciñal e perdérase, pero puidemos retomalo  e esa foi tamén a nosa estrea como comisión de festas, xa que tocounos relevar a anterior”, lembra Juan Carlos. O centenar de participantes degustou un cocido elaborado segundo a receita de Álvaro Cunqueiro recollida no seu libro de cociña , acompañada por música de charanga e sobremesas propias da festa.

• Despois, coa inesperada pandemia, chegou o “Quédate na casa” que convocou de xeito virtual concurso de fotografías, debuxos e contos con bonos para mercar nos comercios de todo o concello, no primeiro domingo de xullo o San Xoán (nesa data para que non cadre co de Barbadás en xuño). Nesta festa os veciños si puideron gozar dun concerto de bandas da Agrupación musical da Limia  e do desfile con modelos da aldea, do deseñador local Josu Santos Blancos, tamén veciño.

• O resumo do feito nos case dous anos de vida, lembran tamén as IV xornadas micolóxicas en versión virtual, con concurso de fotografías, debuxos e receitas con cogumelos e xa nas rúas, en dúas prazas de Sobrado do Bispo, a exposición fotográfica “Sobrado no tempo” con imaxes escaneadas dos arquivos familiares e outras atopadas en diferentes lugares. E seguen a xuntar máis polo que haberá máis exposicións.

• Paula e Juan Carlos esperan que se poida celebrar tamén o San Xoán de 2021 e mentres, seguen a traballar na recuperación patrimonial. Contan co apoio de Juan Carlos Forneiro Casas, investigador da Historia de Sobrado do Bispo  e a contorna e ca de calquera persoa, veciña ou non, que queira colaborar… o traballo de xuntar e dar a coñecer o patrimonio local é arduo e dá para partillar.

• Teresa Rodríguez Álvarez abriu en 1983 un bar na Valenzá, o pé dunha farola.

• Toda a súa familia instalouse nun edificio en obra que foi dos primeiros na finca Vaamonde. O seu fillo foi o primeiro en rexistrarse no concello con Eloi Sabuz (un veciño que moitos lembran con agarimo pola súa atención e axuda en trámites burocráticos).

• O bar “A Farola” abriu na rúa A, a primeira urbanizada. No resto da Valenzá, segundo lembra Teresa, estaban abertos “O Carrabouxo” e o “Tufo”, un en cada extremo do pobo. Seu marido José Luis traballaba na Citröen, no polígono industrial, e “un soldo non chegaba para manter unha familia e unha casa a medio facer” así que planteou na casa que quería traballar.

• “Falamos co aparellador para preparar o baixo pensando nun bar, porque non había ningún nesta zona nova, aínda que eu de bares non sabía nada”, e lembra a presencia continua da súa cuñada Carmen, para poñelo en marcha e atendelo.

• A partires da inauguración o 20 de febreiro de 1983, Teresa comezou a ter unha gran familia. Irmáns, cuñados, marido e fillo, comezaron a engadirse; Julia, a da tenda que xa levaba anos aberta a poucos metros, e novos veciños e veciñas cos que aínda comparte a peña da Farola, que recuperará xuntanzas trala pandemia.

• “Dende o primeiro momento, este bar foi o salón da casa para moitas familias porque nel celebramos aniversarios, chocolatadas no Nadal, parrilladas nos entroidos….”. Lembra tamén celebracións de partidos de fútbol con empanada, tortillas e chourizo para todos, os 110 chupa-chups que deu ao grupiño de Samaín que chegou con “truco ou trato”… “Aquí celebrábase todo e a cafetería estaba sempre chea de nenos e nenas”, asegura.

• En 44 anos so pechou polo falecemento dos seus pais e sogros, e un día para celebrar a primeira comunión do seu fillo, José Luis. “E aínda ese día, abrimos pola tarde, porque tiñamos a festa no bar e moitos amigos e veciñas comezaron a pasarse despois do xantar para felicitarnos, e abrimos para atendelos”, explica divertida.

Cinco anos sen agua nin luz

• Nos primeiros anos, a auga chegaba en garrafas e cisternas para a casa e para a cafetería, e a luz foi de obra durante anos, até a chegada dun transformador para as novas construcións da zona.

• As obras da estrada de Celanova foron a primeira gran oportunidade para o bar de Teresa e foise enchendo de traballadores e xefes chegados de Madrid. “A oficina estaba preto e entre as 7,30 e as 22,30 os almorzos, xantar, cafés e partidas foron neste bar”.

• “Nós viñemos de Gomesende pero aquí vivimos tamén coma nun pobo, e sempre tivemos axuda e apoio de todos, como nos anos aqueles sen luz nin auga”, e relata que no Carrabouxo tiñan neveira para os conxelados e a ela vendíanllos polo miúdo, porque non tiña luz para unha neveira ni na casa nin no bar.

Haberá festa de peche

• A pandemia obrigou ó peche total o 13 de marzo de 2020, e dende aquela, “A Farola” abriu de xeito intermitente até que decidiu pechar definitivamente. O negocio traspásase e Teresa asegura que cando reabra haberá festa polo seu peche.

• “Teño moito que agradecer e celebrar coas persoas que sempre estiveron por aquí”, e así o anuncia para quen queira engadirse a esa xuntanza, en canto sexa posible.

• Forneiro Casas é psicólogo  e sempre tivo facilidade para estudar Historia pero foi a Antropoloxía a que o levou a interesarse polo Patrimonio e Historia de Sobrado do Bispo, pobo no que naceu e vive, na mesma casa na que o fixeron antes os seus avós e os seus pais.

• Juan Carlos estivo en Veiga de Nostre, nun pobo de montaña no concello de Campobecerros, baixo a tutela académica do antropólogo Antón Fidalgo Santamariña e de volta á súa casa quixo “facer o mesmo con Sobrado”.

• “Comecei a gravar cancións e panxoliñas nas cociñas” e dende o ano 1983 recolle información “por puro pracer” no Arquivo Xeral de Simancas, no Histórico Provincial de Ourense, no Histórico de Galiza na Coruña, no Arquivo Diocesano. En todos conta xa con colaboradores que son de Sobrado ou coñecen a súas procuras.

• “Empecei a buscar información por curiosidade, e as charlas co meu veciño Requeno (Antonio Vázquez Conde), xa falecido, sempre me deron pulo para seguir”. Por riba, o seu amigo pediulle que se animase a escribir un libro, e así o fará… en breve.

• A publicación comezará no histórico coto de Louredo (situado entre santa Uxía e varios pobos do concello lindeiro de Toén) porque a primeira reseña histórica de Sobrado do Bispo está na documentación do traspaso do coto de Louredo ao bispo de Ourense en 1133, por orde real.

• A cidade de Ourense fora arrasada polos normandos antes de 1022 e Alfonso VII (fillo de dona Urraca) quixo restablecelo coto do bispo polo que o ampliou catro veces nese ano, á conta de territorios que hoxe están nos concellos lindeiros, e mesmo Bentraces, Sobrado, Moreiras, Barbadás, A Valenzá, Piñor e Reza, até o Castelo de Louredo e a igrexa de San Martiño de Loiro.

De territorio de ampliación a sede episcopal

• A palabra sobrado refírese a un faiado “ou parte alta” e hai 13 pobos con ese nome na provincia. O noso Sobrado refírese a parte alta da cidade de Ourense. Pero o nome fíxose máis longo no século XVI.

• “Sobrado pasou a ser para os bispos de Ourense o lugar de  residencia no verán, como o é Castel Gandolfo para os Papas”, relata. O primeiro bispo que escolleu ese lugar para residir foi Francisco Blanco Salcedo que mandou construír o pazo da Mitra para vivir e como sede episcopal e fuxir así das pestes e da falta de hixiene nas rúas da cidade.

• Blanco Salcedo foi bispo de Ourense entre 1556 e 1565, e o pazo en Sobrado foi sede e residencia até que se abandonou no século XVIII. Aínda foi reconstruído polo bispo Francisco Eura , pero nese mesmo século, Sobrado alternou como residencia episcopal con Santa Mariña de Augas Santas

• Para Forneiro, o pazo da Mitra articula toda a Historia de Sobrado, a pesares de ser abandonado de novo e derruído trala desamortización de Mendizábal en 1836. Pero aínda foi hospital, escola, refuxio de liberais e convento dente 1939, para unha congregación de relixiosas. A comezos do século XXI quedou baleirado e pechado. Conserva a fachada cos escudos dos bispos Blanco Salcedo e Eura.

Topónimos e crimes

• Os 13 capítulos do seu libro serán espazo para a historia, patrimonio, lendas, bandas de música, fútbol, restauración de topónimos…

• “Agora coñezo e poderei recuperar moitos nomes de lugares do pobo e arredores, pois algúns están hoxe cambiados e sen sentido, pero son sempre variantes dos orixinais que xa se usaban no século XIII”.

• Entre eses topónimos “adulterados”, Juan Carlos cita a praza coñecida como “Acha do Souto” que en orixe era “A Chá do Souto” (un espazo chairo nun souto), na que había varios cruceiros que xa non existen. Outros como “Menfestada” de camiño cara o campo de fútbol, que en realidade é “Enfestada” (lugar con auga encorada), ou “Frontilleiro” que en orixe é “Forno Telleiro” (forno no que se fan tellas).

• O libro terá tamén referencias a bandas de música, equipos de fútbol e acontecementos do pobo. Juan Carlos lembra un en especial: o asasinato dunha nena de 4 anos, en abril de 1914, para “sacarlle o sangue e transfundirlla a unha veciña enferma de tuberculose”. O corpo da nena atopouse nun monte comunal despois de que os pobos de toda a contorna se botasen ó monte durante 4 días para buscala.

• “Impresionoume a crueldade e brutalidade do ocorrido, descritas nos documentos do xuízo, no que houbo varios acusados pero finalmente exculpados, porque eran inocentes”, segundo o investigador. O caso coñeceuse en toda España e desatou unha onda de terror a deixar que nenos e nenas saísen da casa e nas feiras cantáronse coplas de cego co acontecido en Sobrado.

• O libro podería quedar rematado neste 2021 e en caso de chegar a publicarse, o autor pensa doar tódolos beneficios a actividades culturais desenvolvidas pola asociación cultural “Porta da Cadea” e pola coral “Voces e Cordas”, do seu pobo.

• Juan Carlos traballa como Psicólogo Xeral Sanitario, é diplomado en Criminoloxía, perito xudicial e orientador escolar. Colabora ca asociación “Amigos do Patrimonio de Toén” e espera que o seu libro dea pulo a persoas e grupos de Barbadás para interesarse polo Patrimonio que abunda no municipio e non é coñecido.

• Mercedes Dorado Gómez decidiu en 2001 abrir na Valenzá unha variante dun “kibutz”, que en hebreo é un lugar comunal, un espazo para reunirse. Ela inventou un nome máis sinxelo e un local pensado para a xuventude de Barbadás, no que agora atende cafetería e tenda de roupa.

• En xaneiro a cafetería tivo o seu 20º aniversario e a tenda de roupa fai 4 anos neste 6 de abril, así que Merche fai reconto do tempo transcorrido e lembra que se estableceu na Valenzá en 2001 recentemente chegada de Suiza, onde emigrara dous anos antes “e onde só pensaba en volver”.

• Ela e a súa irmá Olga decidiron abrir a cafetería “Kibú”  para a xuventude dun barrio en pleno desenvolvemento e “cheo de xente nova”. Ese foi o comezo da súa vida emprendedora na hostalería, e atribúe esa capacidade a súa familia.
  “Meu pai foi profesor en Venezuela, abriu unha froitería alá e cando volveu a Verea abriu no seu pobo un establecemento de ultramarinos que atendeu ca miña nai Mercedes até hai 15 anos; eles son meus referentes”, e lembra que nos anos 80, o pai foi alcalde do seu concello.

• Entres os seus 5 irmáns mantéñense os antecedentes: ela mesma, a súa irmá Olga (que traballou con ela 13 anos) e outros que hoxe están hostalería, construción, agricultura ecolóxica …

• “Meu pai, Antonio, era comerciante, moi honrado e innovador e ademais da familia, deixou un legado de miles de árbores plantados por el, aos que consideraba seus segundos fillos; pola súa parte, a miña nai aprendeume que sempre hai que ter un plan A e un plan B”, lembra.

• Mercou o baixo que hoxe ocupa o café-tenda cando o edificio estaba en construción e, xunto coa súa irmá, organizou concertos, desfiles de moda e encontros orixinais para mozos e mozas nos que a gran participación animounas a sortear, entre outros, unha viaxe a Cabo Verde.

• Despois de tres reformas, o local mantén un ambiente “entre clásico e moderno” con moita madeira en paredes e mobiliario. Nese aspecto foi fundamental o traballo dePablo Freire, sobriño de Olga, que tallou en madeira un mural xigante colocado no espazo interior, outro na tenda de roupa e un terceiro na entrada da cafetería. Eses murais son un motivo máis para visitar este “coffee-shop”.

Novas ideas dende Londres

• Nunha viaxe outonal a Londres, coñeceu unha cafetería na que se vendía lencería.
  Pensou como adaptar esa opción ao seu local e decidiu reformalo para trocalo almacén en “recuncho” ocupado por unha tenda interior. Tamén abriu un pequeno escaparate cara a rúa con algún modelo de roupa de muller “casual e xove”. E así inaugurou o novo espazo o 6 de abril de 2017.

• Para conmemoralo nas actuais circunstancias sanitarias e coas precaucións pola  pandemia, Merche fará descontos especiais na roupa que venda o martes 6 de abril, sen festa. Para as dúas partes do seu local ten plan B: na cafetería leva uns meses con entrega de almorzos a domicilio e na tenda proxecta abrir web para venta en liña.

• Emilio de Francisco de Jesús emigrou en 1983 como fixeran pouco antes outros veciños e veciñas seus de Gorgua (Padrenda). Atopou o seu primeiro traballo na capital de Venezuela no restaurante/marisquería “Chicote”, de Caracas.

• “Foi a miña primeira oportunidade para traballar alá e tratáronme moi ben así que cando volvín, puxen ese nome ó meu primeiro restaurante como agradecemento a Benito Álvarez que foi o que me botou unha man cando o necesitaba”, relata.

• Na emigración, Emilio viviu tamén en Maracaibo onde abriu, con dous socios, un bar/panadería e unha tasca chamada “O Picoteo”. Con Adao de Souza Barbosa e José Pinheiro mantén esa sociedade, pero hai 22 anos que Emilio decidiu volver e “comezar unha nova vida”.

• Estableceu a súa casa nas Lamas, traballou no bar “Picoteo” e abriu na Valenzá 2 tendas tipo “todo a cen” chamadas “Regalart” que pechou cando “chegou a competencia dos bazares chinos”.

• “Pola miña experiencia, sabía que estar á fronte dun restaurante é moi duro e non contaba facelo de novo, despois de Venezuela, pero o dono do local “O Padriño” da Valenzá veu ofrecermo con insistencia, e sorprendentemente para min, aceptou a contra-oferta que lle fixen”.

• Hai sete anos dese acordo, e Emilio aínda tardou cinco meses en decidirse a abrir, pois o seu interese era alugalo para que outra persoa abrise o negocio. Pero non apareceu ninguén interesado e, finalmente, o que fora restaurante “O Padriño” pasou a chamarse “Chicote”  (como aquel de Caracas) cando por fin se decidiu a refórmalo e abrilo el mesmo.

Menú, tapas e carta permanentes

• A aposta de Emilio foi pola cociña “tradicional e típica”, con receitas aprendidas da súa nai, que segue a ser a persoa que consulta para a cociña.

• Para explicar a boa marcha do “Chicote” , fala de que os pratos son abundantes “e fixéronse famosos en Ourense por ese detalle”, pero é a súa filla Emily a que deu co “segredo”: “moita organización na cociña”.

• E así se ofrece un menú que da a escoller cada día entre 7 primeiros e 7 segundos (sempre os mesmos) e outros especiais como a fabada dos mércores, os callos dos xoves ou o cocido de cada venres.

• A carta e as tapas tamén son elaboracións fixas porque polo momento, “se funcionan para que cambialas”, asegura Emilio. As máis pedidas pol@s comensais son entrecot, chuleta, salpicón de marisco de bacalo “á portuguesa”.

• A “estrela” da súa cociña é o cocido que cada venres reúne ducias de comensais na terraza que da a avenida de Celanova, a que ten cara un lateral e os dous espazos interiores dos que dispón o seu local. Nestes tempos de pandemia e precaucións, as mesas están separadas por mamparas.

• O apelido Outeiriño é ese que, en Ourense, segue a nomes como Maribel e La Región, e acompaña a historia da cidade polo menos desde 1910, ano da fundación do xornal.

• Na vida de Maribel é o momento, segundo nos conta, de facer so o que lle apetece, e xa lle tiña gañas a organizar esta exposición que percorre vilas e cidades da provincia, para lembrar que a revista Nós cumpriu 100 anos en outubro de 2020, e para relatar o que os seus autores tiveron con Ourense, con La Región, con Galicia e co resto do mundo.

• “La exposición se me ocurrió, sobre todo, por la relación tan intensa que tuvieron Risco, Otero y Cuevillas con el periódico La Región y con la ciudad a través de sus colaboraciones, igual que en la revista Nós en la que Ourense tiene una presencia fundamental”.

• Nesa relación, Maribel tivo seu propio espazo pois foi “muy amiga” da filla máis pequena de Risco, cando eran mozas e durante os estudos comúns de xornalismo en Madrid.

• “Pasábamos mucho tiempo juntas en su casa de la rúa Santo Domingo, y Risco tenía debilidad por Cruz, esta hija tardía que era fantasiosa y divertida como él, así que nos escribía obrillas de teatro que nosotras convertíamos en función en su casa, con su familia como público”, relata.

• Nunca entrevistou a Risco, pero si a Otero Pedrayo, cando non había costume de facer entrevistas longas nos xornais. “Creo que fue la primera   que se hizo en Galicia con formato largo, y es muy citada cuando se habla de don Ramón”, detalla.

• Esta é a súa primeira exposición como comisaria e tras estrearse na rúa do Paseo de Ourense, xa estivo instalada nas rúas de Ribadavia, Allariz, Xinzo de Limia e Barbadás (onde remata o martes 16 de marzo), e seguirá polo Carballiño, O Barco de Valdeorras, campus universitario e onde sexa demandada.

• No eido xornalístico e literario, é autora  dunha biografía de Lauro Olmo, 2 guías da Vía da Prata (nas súas variantes de Puebla de Sanabria-Santiago de Compostela e Sevilla-Santiago de C.), tamén escribiu un libro sobre a publicidade das empresas de Ourense. Entre os seus proxectos está un libro sobre Oseira e as súas propias memorias.

Nós en Ourense, en Galicia, para o mundo

• Entre outras cousas,  nos 9 cubos da exposición deseñados por Xurxo Baca, Maribel quixo lembrar que a revista Nós foi ideada polo ourensán Antón Losada Diéguez, ou desenvolta por Vicente Risco, sobre todo, e impresa en La Región, no caso dos primeiros 15 números e dise deles que son os mellores dende tódolos puntos de vista.

• A impresión, tal como narran os paneis da exposición, marchou despois cara A Coruña porque Risco “se fue desentendiendo de la publicación, mientras que el grupo coruñés no estaba por la labor de hacerse cargo de todo lo que había que hacer, y el dinero se acabó, con unha deuda con el Banco de Vigo”.

• Nas visitas guiadas que a comisaria fixo con escolares de Barbadás, explicoulles que os autores da revista eran persoas que estudaban moito e que estaban sempre interesados en todo o que pasaba no mundo. “Con sus escritos, llevaron la lengua gallega al mundo de la investigación y la ciencia, porque hasta ese momento, era considerada como lengua poética y dulce, solo utilizada en literatura”.

• “Los artículos de geografía, etnografía, arqueología… tienen todavía trascendencia, por ejemplo, el método de trabajo de Florentino López Cuevillas en sus investigaciones arqueológicas, está vigente hoy”.

• Os artigos científicos están acompañados, en cada número, con outros literarios e con debuxos dos propios autores, deseños de portadas e cabeceiras de Castelao, pero tamén con aportacións de ilustradores ourensáns Cándido Fernández Mazas, Xaime Prada e Manuel Méndez (ao que Maribel chegou a coñecer persoalmente) e outros como  Farruco Lamas, Prieto Nespereira, Díaz Baliño, Castro Gil, Maside, Seoane, Xurxo Lorenzo, Pintos Fonseca, Bernardino Vidarte…

• “Hay pocas fotos porque sólo Cuevillas debía tener cámara para su trabajo, los demás dibujaban, incluído Risco”, y también algunos de esos dibujos están en la exposición itinerante.

• “Eran personas muy reconocidas en la ciudad, porque la cultura se valoraba mucho en aquel momento, y eran abiertas, complejas, hambrientas por hacer de todo y saber lo que se hacía en el resto del mundo”, resume Outeiriño.

Os aniversarios de Nós

• O primeiro centenario da revista Nós levou á rúa e a Cidade da Cultura de Galicia sendas exposición sobre a súa historia e significado. Dende aí, seguirán véndose por vilas, cidades e institucións de toda Galicia. Tamén estreouse en outubro de 2020 a dixitalización de tódolos números da revista.

• En 1970, o 50 aniversario con levou a edición dun número especial, o 144, a cargo da Real Academia Galega, no que outros intelectuais falaron da publicación,  Xosé Ramón Fernández Oxea “Ben-Cho-Sey” fixo un índice de autores e temas de toda a revista, editouse unha versión “facsímile”, editáronse as cartas intercambiadas entre Vicente Risco e Antón Losada Diéguez e un libro de Victoria Carballo Calero sobre as ilustracións da revista.

• “Esas cartas son la mejor fuente para documentarse sobre el funcionamiento de la revista”, recalca Maribel, “y estuvieron acompañadas por la edición de un libro de Victoria Carballo Calero sobre los ilustradores”.

• A exposición itinerante comisariada por Maribel comeza coa  primeira portada da revista, deseñada, como todas, por Castelao. “Es muy minimalista, fiel al momento en el que se hizo, muy limpia visualmente, y la mantuvo en varios números”.

• Na súa investigación arredor das ilustracións en Nós,  Carballo Calero destaca que Castelao “estaba muy al día de lo que se hacía en el mundo del diseño, pero los contenidos etnográficos y galleguistas acabaron acaparando su atención y de ahí salieron esas otras portadas, más cargadas de dibujo y simbología”, relata Outeiriño.

• Alejandro Cruz Iglesias naceu na casa da súa nai en Bentraces, cando os seus tíos eran caseiros do pazo (hoxe ) .

• E para vivir coa súa familia escolleu a casa familiar de Parada que para el é o mellor lugar do mundo.

• Cando tiña 3 anos os pais emigraron a Holanda e quedou cos seus tíos e tivo uns anos de vida “pacega” en Bentraces, da que lembra unha cheminea “descomunal” no interior da casona, e unha avenida de froiteiras que chegaba a unha capela, que daquela se utilizaba de corte.

• “Bentraces é precioso e tiña máis vida cando eu era pequeno”, lamenta, e relata a festa de San Benito da súa infancia, un 11 de xullo, cos corredores cheos de persoas maiores que escoitaban as bandas de música e os xogos na praza do Pomar.

• Cando os pais volveron da emigración, instaláronse en Parada, onde o seu pai traballaba no campo mentres a súa nai o facía na cociña do Hospital de Piñor.

• Os estudos, primeiro no Seminario de Ourense, despois no IES do Couto (daquela nos edificios do antigo hospital que hoxe son despachos do campus universitario) e finalmente Capacitación Agraria.

• Os lugares da súa vida están en poucos quilómetros pero foron variados. Dende os 23 anos traballou no servizo de Recadación do Concello de Ourense, foi celador no Hospital de Piñor durante 6 meses e pasou outros 3 anos nunha fundición de aluminio do polígono de San Cibrao das Viñas.

De empregado a empresario

• Comezou a interesarse por ser emprendedor, e non empregado, polo que dende 1995 comezou a facer lacado de perfís metálicos, primeiro nunha nave de 200 metros cadrados en Parada que en dous anos quedouse pequena para toda a demanda que tiña.

• Instalouse nunha nave maior no polígono Barreiros co nome de Lacados Miño, e alí segue con unha media de 6 traballadores, sen que o sector se vise afectado pola pandemia… pero con mais responsabilidades pois dende hai 14 anos preside a asociación de empresarios do polígono.

De empresario a xestor

• A súa chegada á presidencia cadrou coa construción dúas novas vías de acceso á zona industrial pero as melloras seguiron e comezaron a atraer a empresas sobre todo do sector do automóbil, grazas a boa comunicación coa A52 e agora co novo enlace cara o polígono de San Cibrao.

• “Cando cheguei coa miña empresa, neste polígono había talleres, outros servizos e pouco máis, pero agora temos concesionarios, restaurantes e un centro de ocio”. Hai un cento de empresas, das que a metade están asociadas, “e abren e pechan varias cada ano e temos demanda de terreos para outras novas”, engade.

• Haberá cambios e espera que se cambie a catalogación o polígono, actualmente “comercial” para ser “industrial”.

• Respecto ao seu proxecto empresarial, ten a esperanza de contar con relevo xeracional, pois o seu fillo está implicado coma el “e o futuro da empresa xa queda na súa man”.

• Despois de vivir en Ourense, hai anos que volveu a Parada, á casa que era dos seus pais, porque prefire a vida do pobo, tanto no núcleo arredor da praza da festa como nos paseos pola zona de San Benito de Cova de Lobo.

• Recomenda a vida alí e deixa caer na entrevista que neste momento hai casas en venda.

• Na casa familiar de Silvia non valía o de “mamá, quiero ser artista”, así que enfocouse cara “campos máis seguros” e foi ximnasta, o que na súa infancia supuxo formar equipo cas grandes do momento como Marta Bobo e Pino Díaz, e con elas estivo na Selección Española B en competicións internacionais.

• “Mi padre era melómano así que fue normal para mí vivir con la música y estudiando en el Conservatorio obligada por la familia”, e lembra esa combinación de deporte de competición e música que a levaron a “ejercitar la capacidad de superación, la disciplina y el saber seguir cuando algo no sale bien”, e a escoitar todo tipo de música cada fin de semana.

• Esa foi a súa primeira vida, segundo relata, e tras ela chegou a idade universitaria na que quería estudar Arte Dramático “pero el agente financiador no aceptó”, así que optou pola senda familiar, a de estudar Dereito como fixeran antes pai e avó

• Non lle resultou difícil compaxinalo todo, seu propio pai era avogado e pintaba, tocaba, escribía… así que ela adicou a súa terceira vida a rematala universidade, opositar… mentres cantaba pero pechada na súa habitación mentres tocaba o piano.

Paixón pola Administración local 

• Os exames de oposición levárona até o Concello do Carballiño, onde estivo 7 anos, e despois o de Boborás no que foi asesora xurídica, e esta terceira vida, tal como a denomina ela, tróuxoa a Barbadás, onde foi Secretaria Xeral do concello durante 17 anos, até o 22 de febreiro.

• Describe a Administración municipal como “apasionante” porque está en continua evolución “y es la más cercana a las personas, por lo que hay que aprender a improvisar continuamente” para dar solucións a cada cuestión que xurde.

• Nese eido, lembra o comezo da pandemia como “moi intenso” pois estivo nun equipo que traballo durante tres días e noites antes do Decreto de Alarma, para deseñar e redactar un protocolo anti-Covid19 que levou a Barbadás a ser o primeiro concello en telo listo.

• Seguirá coa súa profesión no eido público, no veciño concello de Ourense onde tomará posesión como Secretaria Municipal o día 22 de marzo.

Un bolero foi o seu inicio como cantante

• Na celebración da festa de San Martiño de 2014, con amigos de diferentes idades, Silvia animouse, por fin, a cantar un bolero diante deles, e Daniel Bouzo, un dos asistentes, suxeriulle que se adicara a elo.

• “Comencé a estudiar canto en la escuela municipal de Barbadás ,  donde el director Juan Manuel Xil Páxaro me propuso un día grabar canciones como recuerdo, y ese fue el regalo que le hice a mi madre ese año”, lembra así o comezo da súa cuarta vida.

• “De ahí salió una primera maqueta “Out for me” con 10 temas que llegaron a emisoras de radio y a muchos oídos”.

• Para Silvia era “divertido” e aceptou cantar para a banda de Ourense “Clepto´s Banda” ca que debutou no café cultural “El Cercano”. As entradas estaban vendidas 15 días antes da actuación “se supone que por el morbo”, e nela ofreceu un repertorio estándar de jazz.

• Admite que lle atrae o que é difícil así que a partir do jazz, ao que sempre volta, comezou a explorar novos eidos como o pop e o desenvolvemento da súa técnica vocal.

• Leva tres discos no mercado, todos de versións en inglés: “In doors”, “Icons” e “Steps”

• Os detalles da súa exploración e melloras son innumerables, pero se ten que escoller cantantes de referencia versionados por ela comeza con Steve Wonder, Areta Franklin, Queen, Morris Albert… tamén admira a Whitney Houston pero non pensa versionala “porque su perfección vocal es insuperable”.

• Nesta cuarta vida, Silvia síntese ben arroupada polo seu equipo formado polo director musical e saxofonista Alfonso Cid, o produtor Sebastián Mato , o xefe de xira Juan Manuel Xil, o publicista Bruno Fernández Roales ,  o contrabaixo Loren Tabarés e outros músicos para o piano, trombón, trompeta e guitarra.

• Cristina Giráldez Rodríguez trocou o seu pracer por escoller e mesturar prendas de vestir nun negocio que ten local na Valenzá e espazo virtual que non para de medrar.

• Declárase moi fan da música do grupo “Queen” e convencida de que unha muller faise “raíña” ó vestir a súa roupa… así que o nome para a súas tendas (a física e a virtual) tiña que ser o esperado: “Queen&Co Moda”

• Define a súa roupa como “bohemia, espiritual, con texturas y colores combinable para ocasiones diferentes” e véndea dende 2018 na súa tenda. Para o espazo virtual, no que a competencia é “brutal”, localizou blogueiras/modelos con gustos semellantes aos seus, e con elas comezou a traballar para que vistan as súas prendas e as publiquen nas redes sociais.

• Desde 2019 vestiron a súa roupa Cristina Silva de Cádiz, Macarena Silt de Sevilla , Nika Gomes Graça de Porto, Noemí da Costa Brava e algunha outra. Algunha delas conta con máis de cen mil seguidores en Instagram. Tamén Cristina fai de modelo para as súas redes e alí amosa as prendas máis rachadoras, ou as máis coloridas, ou as máis suaves e combinables.

• A pandemia de 2020 permitiulle contar con tempo para poñer ó día a súa “web” da tenda e adaptala á venta en liña.  Moito do seu tempo o pasa agora empaquetando pedidos para Portugal, toda España e parte de Europa, onde espera medrar máis, cando mellore o sistema de envío.

• “Trabajar así te ocupa 24 horas los siete días de la semana porque intento que cada pedido salga cuanto antes”, detalla.

• E aínda lle queda tempo para pensar en ampliar a súa oferta de roupa e completala con calzado e elementos para decoración porque outra das súas afeccións é recuperar e reutilizar mobles e complementos vellos.

• Na tenda da Valenzá, a maior parte dos mobles, lámpadas e complementos decorativos, estaban antes na casa do seu avó en Leiro e na de familiares de Cartelle, e agora fan que o local sexa un lugar acolledor e colorido, como a roupa que se pode atopar nela.

  

• Santiago Castro González y Vicky Álvarez Díaz fixeron unha mestura dos seus  nomes e saíulles “Savio”. Abriron o restaurante “A Cova do Savio” pouco antes de casarse en 2002, cando arredor do seu local apenas había casas, no tramo final da Valenzá.

• Santi traballa en restauración dende os 17 anos. Comezou ca súa nai e un primo no bar-tapería “O falcón e o Sol” até que se desfixo a sociedade no ano 2002. No mesmo local abriu  o restaurante con Vicky, unha apaixonada da cociña, e un par de meses despois, casaron.

• Xuntos comezaron seus achados gastronómicos naqueles bares que acompañaban as bebidas con “pinchos espectaculares”, habituais fora de Galicia hai máis de dez anos, e comezaron a facelo mesmo no seu.

• Escolleron a cazola de polbo e gambas de Asturias, o rabo de touro de Salamanca… de Toledo trouxeron as ideas para a súa “orella á prancha” e o “cochifrito” (dados de porquiño fritido)… e moitos máis ós que engadirán, cando reabran, dous pratos a base de cervo (en tosta e fileteado á prancha). Tamén traballan con chuletóns de vaca “en pedra quente”, segundo o estilo que coñeceron en Portugal, de onde traen moitos dos seus produtos para acompañamento.

• No seu traballo innovan porque pensan nos clientes que comen cada día no restaurante, durante todo o ano, para os que fan un menú diferente cada día e cada semana… pero tamén nas persoas que cada fin de semana queren probar as especialidades e tapas. E tamén por todos eles, e polos 6 traballadores e traballadoras do local,  decidiron pechar en setembro.

• “Por el trabajo no me arriesgo a que se contagie nadie así que la decisión es abrir para trabajar al 100% cuando se pueda”, asegura Santi despois de abrir temporalmente en xuño de 2020 e  comprobar “que no tener terraza y el miedo al virus dieron un balance sin beneficio”. Agora fan plans por si ese momento chega en xaneiro de 2021.

O concurso como escaparate

• Ambos os dous fan balance e destacan o concurso de pinchos de cada outono, como un “escaparate que da un impulso muy grande a la hostelería de A Valenzá”, y no que as suas tapas especiais foron premiadas dende 2016 até 2019: a “torre o Savio” con lombo, cabaciño, queixo de cabra e marmelo, a “piruleta do Savio” con solombo de porco envolto en tenreira, a “esencia do Savio” con solombo macerado 4 horas, a “arumes do Savio” con solombo de vaca.

• “El mayor premio de los concursos es que vienen a probar los pinchos muchas personas que no venían antes y eso nos ayuda a descubrir lo que hacemos bien y que cosas tenemos que mejorar”, destaca Santi.

• A oferta de pratos fora do menú diario, vai variando. “Antes de entrar en la carta, probamos como funciona cada plato entre los clientes”, nun proceso selectivo no que tamén están os pratos que só fan por encargo como paella ou cocido.

• A innovación é continua, e está asegurada.

• Presentar a Rosa María e a María José Gómez López non fará que os seus nomes soen a case ninguén e elas mesmas preséntanse como Rosi y Pepi. Entón si, moitos e moitas saberán así que falamos das irmás que viven na Valenzá e alí abriron sendas tendas de roupa de muller e home.

• A tenda de roupa de home ten como cabeceira unha foto- mural, atribuída a Charles C. Ebbet, dos obreiros que traballaron en 1932 na construción do Rockefeller Center en Nova Iorque. “Escollémola porque nos representa como irmás que traballamos xuntas e loitamos por seguir adiante”, explica Rosi.

• Na súa familia, o traballo independente é habitual: son netas da “Aurora dos Aguinchos”, en Lobios, que perdeu no encoro de Lindoso o seu café/bar/estanco/pensión… Os seus pais establecéronse nas Escorregas (entre A Valenzá e o núcleo de Barbadás) e parte dos sete fillos quedaron cerca.

• Elas, mellizas, sempre traballaron xuntas. Fixérono nun centro comercial durante anos e cando tiveron que pensar noutro futuro fora dese traballo, acordaron seguir xuntas para abrir “Twins, tenda de bisutería e complementos”, tal como reza o letreiro orixinal, pero na realidade, na primeira tenda que abriron en 2014 teñen roupa de muller que triunfa entre clientas de 15 a 90 anos, segundo di Pepi con moito orgullo.

• Gústalles traballar con trato directo cos veciños e veciñas  e, ofertan un servizo baixo demanda, así que se alguén non atopa o que quere na tenda, elas o buscan. Tamén na tenda de roupa de home que abriron en 2016, e na que traballan con moitas marcas, entre elas a local Dimotex.

• “Na pandemia fixémonos conscientes do agarimo das persoas que nos coñecen porque veñen, mercan e vólcanse con nós e cas traballadoras das tendas”, agradece Pepi. Notaron “baixón” e tiveron que reorganizarse diante dos cambios repentinos, peche de provedores de roupa e bolsa… pero van seguir. E o seu agradecemento está no escaparate con un gran “Gracias”.

• E parece que o emprendemento si que é tendencia familiar, pois Elma, unha terceira irmá, abriu tenda de lencería a poucos metros das “Twins”.

• Nos barrios de A Cal, Fornos, Rosario e Regueiro levan alomenos 50 anos co cultivo, selección e transmisión de sementes e traballos dunha horta moi variada, propia de Barbadás.

• Os pais e os sogros de Estrella Freire eran “rianxeiros” como ela. A nai, Dolores de A Cal e o pai Jesús “o canario” de Fornos, deixáronlle un oficio e todo tipo de sementes. Con eles aprendeu a cultivar e vender pementos, remolachas, leitugas, tomates, cebolas brancas, ceboletas… E o seu pai xa aprendera ca súa nai e tías.

(máis…)