Todolos artigos de: Admin

 Loiro ten unha tenda que leva no toldo da entrada o nome da propietaria: “tenda da Marina”. Ela está alí mesmo pero, dende hai uns anos son os seus fillos , un xenro e algún neto, os que se fan cargo da única tenda e bar que hai neste momento na localidade.

• Miguel e Pablo durante a semana, e Evaristo e Teófilo nas fins de semana, ocúpanse da tenda que abriu a súa bisavoa (avoa de Marina) Florentina Macías, no ano 1910.

Teófilo e Evaristo Borrajo Iglesias, fillos de Marina ocúpanse da tenda por quendas co seu irmán Miguel e o seu cuñado Pablo, que están durante a semana. 28/01/2023. Foto Rosa Veiga

• Marina Iglesias Caeiro naceu alí mesmo, na liña de casas na que sempre estivo a tenda con diferentes propietarias da familia, en dous locais diferentes.

• Contounos que a súa avoa Florentina Macías, cando tiña 15 anos, veu casar a Loiro co seu mozo (irmán do cura da Gudiña) en 1905 “con moitos problemas por ser el de familia de curas, así que a familia dela desherdouna”.

• A avoa Florentina está moi presente para Marina porque criouse con ela e cos seus catro tíos (os outros fillos da avoa). Os seus avós abriron a primeira tenda de Loiro na casa que hoxe fai esquina ca rúa Alvaredo, a que leva cara Loiro de Abaixo.
  Uns anos despois abriu unha segunda tenda en Loiro pero a que se mantén hoxe aberta, é a da familia de Marina. Daquela, Marina e a avoa foron vivir a Ourense para que a moza estudara “para mestra” pero non rematou os estudos e con 15 anos volveu a Loiro, á casa dos seus pais, Teófilo Iglesias e Concepción Caeiro.

A segunda tenda abriu cos pais

• Os pais de Marina ampliaran a primeira casa, con outra para vivenda, e unha máis para tenda. Primeiro a tenda foi propiedade de Teófilo, o seu pai, e despois de finar el, seguiu Concepción, a nai de Marina.
  “Cando volvín, metinme enseguida no negocio familiar cos meus pais e irmáns, cando era un ultramarinos e algo de bar”. Lembra que facían as comidas para os obreiros da estrada: “moitas patacas con bacallau fixen para eles”, detalla.

• Daquela as comidas ían acompañadas co “viño da casa” que facían o seu pai e o seu avó coas uvas que tiñan en Bentraces: “ ían co carro de vacas para levar os pilóns nos que recollían as uvas e logo ía miña nai a levarlles a comida, a eles e os traballadores que tiñan nas viñas”.

• Hai 13 anos,  e con poucos meses, finaron  a nai de Marina e o seu marido Emilio Borrajo, así que, ela pasou a facerse cargo da tenda que estaba xa na casa que fixeran para vivir (na planta de arriba) e como tenda e bar na planta baixa dende comezos dos 80 do século pasado.

• Marina traballou dende os 15 anos na tenda familiar. “Farteime de traballar e correr, madrugando cada día ás 6 da mañá durante anos para abrir, preparar aos fillos para ir ao cole a Sobrado do Bispo”. O seu marido traballaba e ela contaba coa axuda da súa nai.

• “Hai uns anos dei paso ao meu fillo Miguel e ao meu xenro Pablo. Eu fago actividades diferentes como os obradoiros de memoria ou os que máis me apetecen dos que se organizan por aquí”, relata. Que sexa así por moitos anos e con esa enerxía!

O “pai dos pobres” en Loiro

• Nesta historia da tenda de Loiro, na memoria de Marina e entre os seus veciños está o nome do pai, Teófilo Iglesias Macías. “Aínda agora volven incluso algúns veciños e veciñas que emigraran hai anos e cóntanme como os axudaba meu pai”.
  Coñecido como o “pai dos pobres” porque dáballe “todo a quen non tiña nada, e cando viñan a tenda para mercar, el dicíalle que xa lle pagaría cando puidese”.

• Nas fotografías que acompañan este artigo está parte da familia de Marina: a avoa Florentina, a súa nai Concepción, os fillos Evaristo e Teófilo que se fan cargo da tenda cada fin de semana. Faltan Miguel e Pablo e alí están, na tenda, de luns a venres.

• Na foto dos anos 90 vese o interior do actual establecemento, antes de ser reformado. Por iso ten elementos que hoxe xa non están, nin nesa tenda nin en ningunha: o paso do tempo deixou sen uso á cabina (parte vese na esquerda) nin os mostrarios de “casettes” de música.

Tenda de Marina nos primeiros anos 90, antes da reforma. Reprodución de arquivo familiar cedida por @loironamemoria

• Unha gozada dispoñer destas imaxes dunha realidade diferente… non  hai tanto tempo.

Nunha consulta no catastro está rexistrada como Soutullo unha enorme franxa de terreo que comeza por baixo de San Lourenzo de Piñor e remata no río Miño, todo el de Barbadás.

Manuel Rial Díaz, único veciño que tivo Soutullo cando ese lugar era do concello de Barbadás, conserva a placa da súa casa, agora na que ten en Soutopenedo. 15/01/23. Foto Rosa Veiga

• No ano 2015 rematouse a construción da nova depuradora na parte máis baixa dese monte, catalogada como “Soutullo labradío”, e o terreo ocupado xa era do concello de Ourense (xa recollido así na cartografía no Instituto Xeográfico Nacional tras formalizarse o intercambio de terreos entre os dous concellos raianos).

• Os propietarios das terras de Soutullo partillábanse no século XX entre familias de Reza (Ourense), Santa Uxía e Piñor (Barbadás) e de algún outro lugar, pero ningunha delas viviu nunca alí.

• Ningunha… agás  a de Manuel Rial Díaz, que construíu casa e despois tamén restaurante de éxito nunha parte do terreo que hoxe ocupa a depuradora, a poucos metros da fonte “da picha de neveira”, segundo nos contou.

Sen vivendas pero con moita vida

• “Até que se cambiou o marco entre os concellos pola depuradora, o regato que chega até o Miño polo fondo de Soutullo era o que separaba Ourense de Barbadás, e na miña familia, os propietarios de leiras no labradío eran a miña tía Paca e os tíos Ernesto, Jacinto, Paulino e meu pai Antonio”, relata Manuel.

• As familias que tiñan propiedades alí, aproveitaban todo o que daba o monte. Manuel lembra o que lle contaron deses traballos, cando era aínda un neno de colo.
  “Meu pai era carreteiro con bois así que pasaba moitos días alí; nun dos días o carro envorcou pola pendente, cando baixaban cara o regato, e o meu pai berroulle a Secundino, que ía con el, para que lle botara a forquita e evitara que dera a volta, pero Secundino levábame a min en brazos e o carro chegou ao fondo despois de ciscar toda a carga”, detalla.

• Tamén lembra os inicios da “machacadora de croios” (onde hoxe está unha empresa de formigón,, noutra leira de Soutullo: “a metade de Ourense construíuse co material que saíu da machacadora”, lembra.

• No “Soutullo monte” (ladeira encostada dende Piñor até o labradío) tiñan leiras a tía Paca e Pegerto. Na zona de labradío, Manuel mercou dúas para “ir facendo”.
  “Eu estaba fóra de España e no 1970 merquei e fun facendo traballos como levantar o nivel da finca, para que non quedase asolagada cada vez que subía o río Miño e terminei por facer unha casiña de fin de semana, cando xa tiña vivenda no barrio de Vistafermosa de Ourense”, lembra.

Primeiro casa-xardín, despois restaurante

• Aquela “casiña” de fin de semana ardeu e dous anos despois Manuel, por circunstancias familiares, decidiu construir unha casa  e marchou a vivir nela a finais da década dos 80.

• El, traballara na empresa de cosmética e salón de peiteado,  Henry-Colomer,  e no ano 2005 probou a instalarse no sector pola súa conta. “Tiña eventos, cursos e presentacións de novos productos en hoteis da cidade de Ourense así que pensei que sería boa idea facer a carón da casa, un local tipo bar-merendeiro para xuntar alí a tódalas persoas que facían os cursos”, engade Manuel.

• Aquel pequeno bar tiña a peculiaridade de que estaba rodeado dun xardín con parras e plantas variadas, pequenos camiños e detalles “que gustaban moito” e tivo tanto tirón que dende que abriu “e durante 7 anos enchíase de xente para comer, merendar, pasar un rato, e ao terceiro ano xa desbotamos a idea de organizar alí nada relacionado co salón de peiteado porque non era posible”.

• Chegou a ter 9 persoas traballando no restaurante que tiña comensais continuamente porque o acceso era fácil, había aparcamento, e comezaban a utilizarse os camiños que percorren as días beiras do río Miño “para as que nos tamén cedemos parte da leira, porque era moi interesante que puidese chegar clientela por alí”, detalla Manel.

• O restaurante Rial pechaba cada mes de xaneiro por descanso, e á volta comezaba o traballo de posta a punto para abrir de novo cada Semana Santa.

Restaurante Rial, Manuel Rial en Soutullo (Barbadás) en anos 2000 Hoxe sustituida por nova depuradora do concello de Ourense. 16/01/23 Fotos arquivo da familia

Soutullo quedou sen vivenda nin veciño

• Manuel relata a “gran desilusión” que supuso para a familia a chegada no 2013 “dos homes de garabata” que avisaron da expropiación para a depuradora nova. El non quería vender porque xa pensara naquel  local como o futuro para os seus fillos así que foi ao xulgado. Cobrou pero quedou “sen nada alí”.

• Nin el nin a súa familia teñen xa propiedades pero Soutullo segue alí.

• Agora Manuel vive en Soutopenedo (concello de San Cibrao das Viñas) e conserva a placa co enderezo do seu restaurante e o nome do lugar, Soutullo.

• Nas fotografías pódense ver espazos do restaurante e da casa que construiu “con tódolos permisos do concello de Barbadás, a pesares de que se dixo que estaba pendente de derribo, e non era certo”, matiza. Nela utilizou trabes feitas coa madeira dos castiñeiros de Soutullo, os do “monte do martelo”, ben preto da que foi a súa leira.
  Tamén se ve o lugar onde estaban a casa e o restaurante, onde hoxe está a parte central da instalación depuradora.

Alejandro pasou anos en traballos verticais e Daniela nun supermercado até que en xaneiro de 2021 un dos dous plantexouse un “cambio total”.

A súa afección común é a dos coches, e comezaron a idear xeitos de melloralos con vinilos persoalizados, a base de rotulacións deseñadas ó gusto de automobilistas.

• Os dous medraron en familias con moita afección polos coches. Alejandro criouse en Pazos (San Cibrán das Viña) e con parte da familia de Soutullo (Barbadás) e Daniela é da Valenzá.
  “Teníamos en mente el tuneado con diseños personalizados y era nuesto  hobby común; yo trabajé en Valencia y allí está extentido: en Galicia vimos que ya había empresas de vinilos rotulados que tunean furgones pero nadie se paraba a personalizar para automovilistas particulares”, explica Alejandro.

• E decidíronse… hai dúas semanas abriron local cara o público en dous baixos na rúa principal da Valenzá. Un deles como espazo de atención aos clientes e taller de deseño, corte e impresión. O outro para a colocación de vinilos nos coches.

• O deseño gráfico é o punto forte de Daniela, que vivíu en Suiza até os 14 anos e alí estudou deseño como materia escolar, no que seguiu formándose despois. “Cuando decidimos intentar hacer lo que más nos gusta nos encontramos con el apoyo de nuestras familias y amigos”.

Alejandro Rial e Daniela Limia, emprendedores con “Betsycrew”, na Valenzá, co seu “kit” de eventos. foto Rosa Veiga

Decoración para coches

• Na elección do nome tamén participaron os dous: Alejandro puso “crew” inspirado polo videoxogo do mundo do motor que xa leva varias versións , e Daniela “Betsy” . O seu establecemento chámase Betsycrew  e nel calquera persoa pode levar ou crear un deseño para personalizar gorras, prendas de roupa, tazas, tarxetas de empresa, cheques-regalo, escaparates, tapas de llantas …

• Traballan con materiais de diversas cores e texturas e sobre eles rotulan debuxos creados ou fotografías. Entre os proveedores está Hexis  que tamén lles deu formación específica neste eido.

• Tamén propoñen a aplicación de vinilos para decorar fachadas e a máis completa e novidosa : tunear un coche totalmente con todo tipo de materiais, cores e textura, segundo detalla Alejandro, como os que fan, efecto espello (cromo) que pode ter un custo de 3.000 € con colocación incluída.
  “Estos vinilos tienen algunos colores imposibles de conseguir en chapista, como el color camaleón que cambia con la luz solar, y se puede cubrir el coche con él sin más, o con un diseño impreso encima”, engade .

Tamén “protección invisible”

• Nun turismo, o traballo de Alejandro e Daniela permite tamén tunear con deseños ou fotos as tapas das llantas por 5 € cada unha, como xa fixeron para unha barbería da Valenzá e con custos diferentes até o tuneado completo.

• Poden colocar vinilos transparentes de especial resistencia que son “protección invisible” contra raiaduras e rabuñazos cubrindo as defensas e o capó. Outros materiais permiten tintar os cristais e os faros ou cambiar totalmente a cor do coche cun material adhesivo que pode retirarse cando se queira.

• Entre as petición de posibles deseños, detectan demanda de logos, números e “pegatinas” de modelos históricos de coches e motos, como a Montesa, para os que contan co material preciso.

• A súa afección polo mundo do motor fíxolles pensar que podería ser interesante contar cun “kit de eventos” que consta de ordenador portátil e impresora especializada que poden sacar do taller e instalar en calquera convocatoria automobilística para deseñar, imprimir e colocar os vinilos no momento.

• Entre os encargos que xa fixeron está o gran vinilo que cubre unha das paredes da sala infantil do Hospital Provincial, impresa con unha escea de dinosaurios e natureza en cores variadas.

• E agora Daniela comeza xa a idear traballos en luces de neón… xa teñen proxectos.

• Podes atopalos en Facebook e Instagram.

• Alejandro Rial e Daniela Limia, emprendedores con “Betsycrew”, a punto de rematar parte dun traballo no seu baixo de taller foto Rosa Veiga

Paloma Ugarte García non é deseñadora, senón patronista, e non hai moitas persoas que saiban diferenciar ámbolos dous traballos pois o resultado é a mestura de técnica e creatividade no deseño, e da técnica e creatividade nos patróns.

• “Mi trabajo sirve para poner los pies en el suelo a la persona que diseña, las patronistas hacemos real lo que ellas imaginan”, concreta Paloma para explicalo seu traballo, que polo momento é totalmente manual, aínda que coñece os programas que permiten facelo no eido dixital, máis eficaz e rápido.

• No seu oficio, na variante manual,  precisa tamén imaxinación e moitas ferramentas: regras de tódolos tipos, bolis, lapis, gomas, papel “craft” se o presuposto é pequeno “pero el ideal es el papel que se usa en los plóter  porque además de resistente tiene un grado de transparencia muy útil en mi trabajo”, detalla.

• Mesa grande ou chan e sisómetro  son outras necesidades para desenvolver ben un patrón que resulta de trocar un debuxo imaxinado en pezas perfectamente trazadas para encaixar e facer realidade o debuxo inicial.
  “Además escalo las prendas, es decir, después de hacer el patrón y un prototipo de prenda para detectar posibles fallos y rectificar, el proceso termina  con la comprobación final y el dibujo de cada pieza para diferentes tallas”, engade.

• Até o momento desenvolveu proxectos persoais vencellados aos seus estudos: o proxecto de fin de grao de Ilustración da Escola de Arte e Superior de Deseño (EASD) Antón Faílde (en Ourense), o proxecto final do ciclo superior en Vigo e a proposta para o concurso  Depoemprende coa que conqueriu o segundo premio Demoday .

• A súa preparación permítelle xa estar na lista de contactos que a EASD Mestre Mateo de Santiago de Compostela ofrece para estudantes que precisen contratar o seu Proxecto de Fin de Grao: “mis prácticas las hice en 2021 con la diseñadora Marisa García de Ourense, con la que aprendí muchísimo tanto en el diseño y patronaje de ropa para invitados a bodas, como en la preparación de esos proyectos finales”.

A casualidade e os contactos

• Paloma pensa que o mundo do patronaxe feminino está moi desenvolto e coñécense e trabállanse moito as variables posibles na roupa de muller. “En el ciclo de Vigo eché mucho de menos el patronaje para ropa de hombre, y allí no hay tiempo para trabajarlo bien”, lembra.
  “Por casualidades de la vida, este aspecto puedo desarrollarlo ahora porque en el cumpleaños de una amiga, conocí a una persona con la que hablé de estas cosas y resulta que conocía a un diseñador al que habló de mí”, relata Paloma, como inicio da nova etapa que está a vivir e que centra as súas enerxías e paixón.

• O deseñador Alexandre F. Dacal foi para Paloma a oportunidade “para hacer patronaje masculino a partir de los conocimientos que tengo de estudiar por mi cuenta”. A maiores, descubriu axiña que a patronista ten unha capacidade de visión espacial que lle permite, decontado, “imaginar como convertir un dibujo en una prenda con todas sus piezas, gracias también a mi formación en confección”.

Nova marca Dame Après Paris

• “Hace unos meses estaba en un momento en el que vi que en Portugal hay ofertas de trabajo e hice alguna prueba en Galicia, pero me metí a esta aventura de la marca Dame Après París porque después de 2 desfiles y locales de trabajo, acaba de establecerse cerca, en Ourense, después de descartar local na Valenzá que no se adaptaba a lo que necesitaba, y yo estuve en el equipo del desfile de 2022 ”.

• O último desfile da nova marca española de moda, foi en Madrid o pasado 8 de decembro , con modelos cubertos con monos verdes da cabeza até os pés; vestidos con 11 modelos de pantalóns;  sudadeira, camiseta e gabardina, da nova colección Simulacrum parte dela patroneada por Paloma.
  “El primer desfile fue en diciembre de 2021. Los asistentes tuvieron que vendarse los ojos, lo que supuso una muy buena acogida, por su originalidad. Después del segundo todo fue a más, porque se hace un trabajo en taller y después de difusión en redes que yo creo que es muy bueno”, engade.

• Pois moita moita sorte nesa proposta, que boa falta fan ideas novas Paloma!!
  E  moito ánimo para a túa marca propia, cando decidas centrarte nela!!

O concello de Barbadás ten dúas aldeas habitadas na actualidade das que Santa Uxía (Santa Ouxea na Idade Media) é a máis pequena, con 14 habitantes (fronte as 74 persoas censadas no Pontón, a segunda aldea con veciños).

• Miguel Fernández Alonso é fillo e neto de rianxeiras de Santa Ouxea, na beira esquerda do río Miño. El naceu “na mutua da rúa Progreso. De luns a venres vivía na rúa Ervedelo; os sábados e tódalas vacacións estaba en santa Ouxea e Piñor  e os domingos tocáballe cine na parroquia de Fátima e fútbol no estadio do Couto”, pois gustáballe o C.D. Ourense.

• Entre a vida de barrio durante a semana e a da aldea de cada fin de semana e vacacións, Miguel parece preferir a que viviu a apenas 5 ou 6 quilómetros do Couto, sempre preto do río.
  “Na miña infancia había dous barqueiros, un entre o campo de Santiago e a praia que chamábamos Areal e outro que cruzaba dende Eirasvedras até a zona de Barbadás que se chama a Ribeira, onde había viñedos e hoxe está o aparcamento da zona termal de Outariz”.

O mundo arredor do río

• O barqueiro de augas abaixo era o Benitiño e segundo lembra. Vivía “practicamente no río”, pois ademáis de levar persoas e mercancías na súa barca de madeira, era “naseiro” e “non había máis que chamalo para que che recollera porque sempre andaba preto”, narra.

• A actividade dos barqueiros fixo posibles moitas parellas das beiras do río, como a dos seus propios pais Miguel e Aurora: el era de Eirasvedras e ela de Santa Ouxea. Tamén foron varias as parellas formadas por veciños de Reza e de Canedo (hoxe barrio ourensán da Ponte) pola actividade da outra barca, que facía moitas viaxes sobre todo nas feiras dos 7 e os 17.

• Neses días, os principais ocupantes da barca máis preto da cidade de Ourense, eran os “rellos” ou “pecoriños” (porcos de cría) transportados dende a beira esquerda até o campo de Santiago (O Tinteiro) na dereita, preto do campo da feira.

As rianxeiras da familia e leiteiras de Santa Ouxea

• Da súa memoria xorden as lembranzas da vida na casa dos avós. O avó Julio traballou durante os anos da posguerra na fundición Malingre do Couto. “Cando lle deron traballo no forno decidiu deixalo porque non lle gustaba e comezou a traballar na aldea como carreteiro con bois, labrego e viticultor”, lembra Miguel.
  Algúns veciños que marcharan a Vigo, abriron bar e mercábanlle a Julio o excedente de viño.

Miguel Fernández Alonso coa foto dos seus avós Rosa e Julio de Santa Ouxea, Piñor. Foto Rosa Veiga

• Pola súa banda, a avoa Rosa e as fillas (entre elas Aurora, a nai de Miguel) eran rianxeiras, e recollían verduras e hortalizas na horta familiar e lavábanas e amañaban as molladas do rianxo na fonte da aldea, antes de levalas até a praza de abastos de Ourense.
  “Baixaban a pé, coas cestas na cabeza, até a cidade, pola estrada que daquela era unha pista de terra que os veciños mantiñan en bo estado para facilítalo seu uso. O paso dalgún coche ou camión era esporádico”, relata Miguel. Anos máis tarde, parte do camiño facíase no “carrito” (nome que se lle daba ao bus urbano no barrio do Couto).

• O mesmo percorrido podían facer as leiteiras, que repartían o leite de vaca casa por casa  tamén no Couto e parte da cidade de Ourense.

• Pola mesma pista pista de acceso chegaba ás veces algún camión para levarlle leña recollida polos veciños, que a baixaban do monte en toradas axudados de bois e vacas que turraban da madeira atada con cadeas

Canteiros, cesteiros e augardenteiros

• Moitos dos homes traballaban tamén nas canteiras. “O meu avó e os da súa xeración ían ás de Mugares. Tamén o seu fillo, o meu tío Julio (como o avó) traballou de canteiro até que marchou a Alemaña, e estivo na construción da parroquia de Fátima co escultor Faílde e o seu aprendiz Manuel o Riós”, detalla Miguel.

• Tódalas familias de Santa Ouxea tiñan viñas e soutos en Louredo, hoxe substituídos pola fraga. “Alí pasaban a mañá e ás veces máis tempo, porque en moitas leiras hai acubillos naturais para quedar”. Lembra os nomes dos lugares poboados por soutos como “A chega das casas” (onde quedan vestixios e pedras dun mosteiro), “A Pereira”, “Maimón”, “O Durán”, “A Portela”…

• Nos soutos, os castiñeiros estaban sen enxertar así que á aldea chegaban cesteiros que aproveitaban “os vergueiros dos castiñeiros para os cestos”. Miguel lembra que na casa do seu avó,  un cesteiro chegaba cada ano e pasábase alí, no baixo, uns meses recollendo os vergueiros e facendo cestas antes de regresar a súa casa.

• Estes artesáns chegaban dende Pontevedra, O Rosal, Tomiño ou Ponteareas. Tamén de fóra da aldea viña, cada novembro, o augardenteiro. “Instalábase co seu pote nun pendello onde hoxe está o local social, e alí destilaba a mantío, é dicir, dábanlle a comida e parte do augardente a cambio do seu traballo”, narra Miguel.

Os muíños do Regueiro, a malla e as tornas para regar

• Na vida cotiá da aldea eran importantes os catro muíños do Regueiro. Miguel lembra que no situado máis arriba (á esquerda do Camiño de Louredo por riba), as mulleres ían coas tinas cheas tanto para lavala roupa como as tripas en tempo de matanza do porco.
  “Matábase sempre o día 8 de decembro, o día da Purísima, e os mozos da xeración anterior á miña facían grupos de 3 ou 4 para ir polas casas axudando a agarralo porco, a cambio dunha copiña”, engade.

• Nesa transición da vida rural de antaño, con traballos en comunidade, até a máis urbana e individual de hoxe, Miguel destaca tamén a malla como “angueira colectiva” na Ermida. Así chamaban a aira que estaba onde agora está a praza da aldea, hoxe aparcamento para os coches dos veciños.

• O uso intenso da terra para cultivos precisaba organizar o regadío en tornas. “Podía tocar regar pola noite e nese caso, regabas o millo, por exemplo, con focos para ver por onde enviala auga”, detalla.

Non todo era traballar

• Na infancia de Miguel tamén está o fútbol. A maiores, el tiña afección por falar e escoitar ós maiores e ía con eles cando levaban o gando. Tamén pasaba tempo de xogo cos zancos, cos carros de bolas feitos polos amigos…
  “Na tenda da Sofía xogábamos ao futbolín, e até viamos alí a televisión na que coñecemos a Pelé, naquela final do Mundial en 1970, en México, co partido Brasil-Italia”… Tamén soubo das sesións de baile que organizaba a mesma Sofía da tenda, para a xente moza, cun tocadiscos nun baixo moi preto da tenda.

• Falar de música e baile en Santa Ouxea, é falar do gaiteiro Luis Padrón, natural da aldea, que formou parte do grupo Brisas do Miño e toco unas festas do San Xoán, nalgún ano… pero esa será outra historia…

Fotos da memoria

• Acompañan a este artigo fotografías actuais nas que Miguel está na casa dos seus avós, na que se conserva o forno no que a familia deixaba cocer pan a calquera veciño a cambio dalgunha peza, e na bodega, na que se conservan incluso os restos da última matanza, como a capa de sal para a carne nunha das arcas de madeira.

Bodega familiar dos avós de Miguel Fernández Alonso, tal como quedou da última matanza Foto Rosa Veiga

• A fonte de Santa Ouxea, permanece na entrada da aldea como mostra do traballo dos canteiros e como lembranza da vella pía na que bebía o gando;  do espazo no que as mulleres arranxaban as  molladas do rianxo e onde os homes preparaban o sulfato en olas de barro.

• Na imaxe de obxectos variados das vivendas rurais, un balde de zinc co que se recollía auga na fonte (a exposición preparouse con obxectos de varias aldeas, no IES Blanco Amor de Ourense) e un cadriño no que está un dos libros que Miguel tiña de pequeno para aprender a ler. “As primeiras palabras que lembro do galego son caxato e croio, aprendidas na aldea, porque no Couto non falaban galego”, lembra.

• Tamén a foto dos seus avós, a de amigos e familia no campo de Roma, durante as festas de Piñor nos anos 60 e a de cando era neno, nesa mesma época, no “biscúter” dun amigo do seu pai de Eirasvedras. Todo un álbum que anima a facer memoria e que permite non esquecer traballos, oficios… e momentos vividos nun mundo máis rural, máis comunitario e máis duro para vivir.

Miguel Fernández Alonso 3º pola esquerda, de neno nas festas de Piñor no campo de Roma. foto familiar

• Hoxe Miguel traballa no IES Blanco Amor de Ourense, e acompaña a grupos de ex-alumnos e alumnas, profesores e curiosos interesados en coñecer e percorrer a fraga do vello couto de Louredo, dende a súa aldea de infancia.

O Nadal de Barbadás de 2022, que chegou no marco dun inverno estrañamente cálido,  trouxo xeo e patinaxe ás festas… pero non o xeo “natural” cos seus fríos, molladuras e mudas de roupa apuradas para entrar en calor, senón outro menos “romántico” pero moito máis cómodo.

Pista de xeo sintético na pista deportiva da Solaina, na Valenzá. 27/12/22 foto Rosa Veiga

• Unha das pistas deportivas da rúa Cotelma (sobre o parque da Solaina) estará ocupada até o día 8 de xaneiro, pola carpa que cubre unha pista de xeo sintética, para a que non compren guantes, nin gorro, nin muda de roupa seca, nin tan sequera reforzo vitamínico en prevención de arrefriados.

• A pista que estrea Barbadás neste Nadal foi instalada pola empresa Mantesil-Ocio, única da provincia de Ourense que a ten entre os seus produtos, e que xa a instalou en Galicia e media España durante os últimos 6 anos.

Pista de xeo sintético na pista deportiva da Solaina, na Valenzá. 27/12/22 foto Rosa Veiga

• O seu xerente, Berto Fernández, explicounos que a idea xurdiu en Sevilla, dunha empresa “punteira no mundo do xeo sintético” e pareceulles unha oportunidade paralela a outros produtos e servizos de ocio que ofrecen.
  “Fronte a pista de xeo tradicional, certamente moito máis romántica, esta sintética non ten gastos de enerxía e auga para manterse sólida e fría, e a esa vantaxe engádese que os nenos e nenas non se mollan cando patinan, e a familia non ten que apurar a cambiarlles toda a roupa cando rematan para entrar rapidamente en calor”, engade Fernández.

Máis de cen pares de patíns dispoñibles

• E esa é a vantaxe que lle atopan as familias que xa probaron a pista da rúa Cotelma, a da inexistencia de molladuras e a posibilidade de desfrutala toda a mañá ou toda a tarde por só 3 euros. A pista ten capacidade para que patinen comodamente a un tempo, 30 ou 40 persoas, e a dispoñibilidade de patíns é de máis dun cento de pares. Tamén hai un apoio para pequenos en forma de oso patinador, e cadeiras para poñer e quitar os patíns.

Pista de xeo sintético na pista deportiva da Solaina, na Valenzá. 27/12/22 foto Rosa Veiga

• Rebeca animou a súa filla a probala nova pista porque hai pouco tempo que a moza comezou clases de patinaxe así que decidiu que podían as dúas aproveitar “para que ela practique e colla confianza, a cambio de que eu o faga con ela tamén”.
  E velaí foron as dúas, agarradas á baranda da pista durante un par de voltas e despois xa competindo por cruzala polo medio, xa as dúas con soltura evidente.

• Iria, os seus dous fillos e outro pequeno duns amigos, pasou a tarde cos tres cativos e contounos que cando todos merendaran, a pé de pista, e cansaran dos patíns, pensaban quedar na cafetería Solaina, fronte a pista, para rematalo día coa entrega do pequeno nun encontro tranquilo de amigos.

  

  Pista de xeo sintético na pista deportiva da Solaina, na Valenzá. 27/12/22 foto Rosa Veiga

• Ese parece selo plan favorito arredor da pista de xeo pois Rebeca, e algún/ha outr@ practicante de patinaxe, consagrado ou de estrea, explicou que nos vindeiros días repetirá sesión con patíns coa filla e amigas súas do colexio, e rematará con cita na cafetería cos pais e nais amigos despois de meses sen atopar tempo para verse.

• Cándido e Josefa tamén decidiron probar a pasar a tarde na pista coas súas fillas Suevia e Alba. Son veciños de A Valenzá dende hai anos e a opción da patinaxe pareceulles a mellor para as nenas que tras os primeiros 15 minutos e algunha caída, móvense con soltura sobre a superficie sintética.

• Se es afeccionad@ a patinar, se non sabes aínda se che gusta, se xogas a hockei en liña, se fas patinaxe artístico… mesmo se nunca tiveches cerca un patín, mira que oportunidade para probalo!

• A outra máis preto está en Zamora, onde a mesma empresa ten instalada neste momento outra pista de xeo sintética.

Da mestura de nai de Celanova, pai de Pereiro de Aguiar e ámbolos dous emigrados a Venezuela, veu dar unha familia retornada da que forma parte Ana Doval, asentada na Valenzá, despois de varias voltas polo mundo e de paso por Barcelona.

• Defínese como emprendedora e abriu unha franquicia de roupa, logo un bar en Ourense… e chegou o momento de decidirse por “sacarlle partido” a súa habilidade cas mans. “En Venezuela preparaba os meus bolsos a xogo cos zapatos, e forrándoos con teas diferentes e de aí pasei a facer un curso en Madrid de deseño de bolsos”.

• Problemas de saúde e un “coworking” en Celanova  déronlle pulo e o 15 de outubro do ano da pandemia lanzou a súa marca “Ana Doval” de bolsos ecolóxicos.
  “Neles meses tiña todo o tempo do mundo así que presenteime e saín en medios de comunicación locais e autonómicos como deseñadora e artesá de bolsos de materiais reciclados e/ou ecolóxicos, sobre todo sostibles, de boa calidade e de orixe vexetal, nada de orixe animal”, detalla.

• Os seus bolsos non son de pel, aínda que poidan parecelo. Son de cortiza procedente de Portugal, ou de teas fabricadas en Valencia e complementos de Alicante. Por riba, Ana confecciónaos en varias pezas separables de xeito que un bolso pode trocar con só desabotoar a solapa e abotoarlle unha doutra cor e textura, por exemplo.

Materiais reciclados de orixe vexetal

• “Foi moi difícil chegar a disponer dos materiais que quería, no comezo case non atendían o envío nin de tarifas, e en Galicia foi imposible polas medidas coas que se comercializa este tipo de materiais”, engade.
  Agora o difícil para ela é escoller entre tantos materiais diferentes que lle amosan e está a darlle voltas a algúns novidosos.

• Lembra que a súa primeira colección foi “Nature” con 5 deseños diferentes e que as ventas comezaron en Estados Unidos e seguiron por Italia, Venezuela, Madrid, Murcia e en Ourense “para toda a familia”.

• As súas circunstancias persoais pasaron en 2020 por un ”momento de desastre”, marchou a Venezuela e o contactou cunha deseñadora  que lle deu pulo para retomar o traballo. “Voltei para a Valenzá en xullo, montei o taller e comecei de novo a deseñar, cortar, coser…  “, relata.

• Para atopar os seus bolsos hai que entrar en contacto con ela en Facebook , Instagram  e Twitter . Tamén estarán a venda na tenda de Ourense Damajuana (Galerías Santo Domingo).

Nova colección sobre Galicia

• O taller de Ana, na Valenzá, é un espazo de creatividade no que traballa xa con ideas para novas coleccións.
  Despois de “Nature” e “Ocean”, no verán do 2021 naceu “Geometría” con 6 modelos diferentes de bolsos fabricados con teas brancas que eran restos dunha fábrica de pantalóns de Ourense.

• Entre as ideas para o futuro que xa comezan a funcionar está a de personalizar bolsos para regalos de empresa, e anda  a voltas “coa forma da concha dunha vieira para deseñar unha colección de primavera adicada a Galicia e ao Camiño de Santiago”, avanza.

• Os seus bolsos son fabricados un a un por ela mesma e seguirán a ser, na súa maioría, impermeables, resistentes e reutilizables cambiando algunhas pezas.
  Ela encárgase de todos os detalles como as pequenas obras de arte de quita e pon que son os broches de peche das solapas, ou asas de diferentes tamaños que poden intercambiarse para levar un mesmo bolso collido coa man, no brazo, ou cruzado en bandolera.

• Gústalle subliñar que os seus bolsos, diante de todo, son de gran calidade tanto nos materiais como na confección.

• Moita sorte na nova colección!! Agardamos saber pronto o nome.

En San Lourenzo de Piñor, no lugar de Ousande, desenvolvese a vida do “pastor de abellas” Daniel Aguiar Morales, a poucos metros da vivenda dos seus pais e con parte dos seus colmeares instalados nun terreo que foi dos seus avós.

• Defínese como “pastor de abellas” porque di estar ao servizo delas, e con elas leva experimentado dende que lembra: “o meu avó e un primo seu xa tiñan mel, e eu axudaba así que non tiña medo nin reparo en estar coas abellas, e comecei a facer traballo de apicultura aos poucos, primeiro con 5 colmeas a carón da casa”, relata.

Daniel Aguiar Morales, apicultor “pastor de abellas”en Ousande, Piñor. 06/12/2022. Foto Rosa Veiga

• Por formación e experiencia laboral, Daniel fai traballos de electricista, soldador, mecánico… “Despois de traballar uns anos en empresas dese sector, quixen tentar algo propio para non estar tan supeditado aos xefes que poidan tocar”, aclara.

• O deporte e a música tamén teñen formado parte da súa traxectoria: competiu como xogador de waterpolo entre outras disciplinas deportivas, e é gaiteiro.

• As cinco primeiras colmeas foron o seu laboratorio e foi coñecendo a fondo o mundo as abellas “grazas sobre todo a Paco, de Rairiz de Veiga, que era director lo Instituto de Ensino Secundario e produce mel coa marca Polemel “.
  O contacto con Paco, segundo Daniel, valeulle para aprender todo o que sabe e saber resolver cada momento na vida dunha colmea. “Se pensas nisto coma negocio soamente non serás capaz de obter todo o que as abellas nos dan.  Hai que saber facer raíñas cando toca, vixiar e saber cal está forte para axudar a aumentar a actividade, coidalas do seu parasito, a várroa, e substituir os animais enfermos dela…”

• O apicultor de Piñor limpa durante o inverno e primavera o chan no que están as súas colmeas. Deixa que o seu “gando” colleite pole até finais de xuño, cando comezan a florecer carballo e Silveira, e nese momento comeza a trasladalas até a montaña de Manzaneda e Pontevedra “onde colleitan eucalipto e outras flores até novembro”.

• Tenta así paliar o ataque da volutiña que se intensifica durante o verán pero xa non hai cara finais de ano, cando volve coas colmeas a poucos metros da súa casa en Piñor… e retoma os traballos continuos de mantemento, vixianza e mellora de cada colmea.

A marca é “Coto de Ousande”

• O mel de Daniel non está en ningunha páxina web, nin blogue nin rede social propia. Dende que se deu de alta como produtor hai case 20 anos comercializa a súa marca “Coto de Ousande” de pole e mel e considera que os produtos do seu rabaño de abellas “é o mellor do mundo”, e de feito, vende todo o que produce grazas o “boca-orella” e o contacto directo cos seus clientes.

• A etiqueta foi deseñada por Rosa, da librería Cisne  e leva o nome do lugar no que vive, por iso, porque é onde vive, onde se criou e onde o seu avó tiña cepas. Agora na mesma finca están as colmeas do neto. “O nome está posto para gardar a memoria do meu avó e da miña infancia”, asegura.

• Para todo o que precisa, abastécese en González Carballal , a empresa na que traballa e que é distribuidora única de material de apicultura en Galicia.

• Daniel adica todo o tempo libre que lle queda de traballo e familia para coidar das colmeas. Incluso inventa melloras como “placas eléctricas para arpas” que churruscan ás vespas volutiñas, e soña con que os seus fillos, xemelgos, queiran seguir co que fai el.

• “A miña gratificación cotiá é poder compartir con outras persoas a sensación insuperable, a alegría que dá unha cullerada deste mel ou pole no padal”, gábase.

• Con ese mimo coida tamén ós seus clientes habituais: a panadería de Piñor , no mesón Parada (o do Pimpón)  e nalgunhas tendas na cidade de Ourense. Tamén vende a particulares e ultimamente enviou pedidos a Inglaterra e Abu Dabi.

Como mercarlle? Pois… simplemente contactando con el no teléfono que está na etiqueta do seu pole e mel. Tedes que mirar as fotos e tomar nota. Non hai outro xeito, se non o coñecedes.

Barbadás tivo unha fábrica de cerámica instalada a finais dos 60 na zona do Rosario (na estrada principal, por baixo de Soutovello) chamada “Ceramicart”. No 1970 trasladouse a unha nave no Pontón, e alí trocou en fábrica de porcelana co nome de “Galos”.

• Nas dúas (do mesmo empresario) traballaron ducias de familias chegadas de Portugal e do propio Barbadás. Os veciñ@s alleos aos traballos da empresa, falaban dela como unha “fábrica de santos”, segundo nos contou Sinda Benavides, unha das traballadoras e veciña da Carreira, en Barbadás.

• Sinda e María Eugenia Forneiros Cruz son amigas dende que comezaron a traballar en Ceramicart, cando tiñan arredor de 14 anos. A  primeira asalariada das dúas foi María Eugenia que sitúa a súa entrada no mundo laboral no ano 1970 nesa empresa. Poucos meses despois faríao Sinda.
  “Na casa do Rosario, onde estivo a empresa,  vive agora unha familia pero daquela vivía na parte de arriba algún dos propietarios e na planta baixa estaba o forno para as pezas de barro”. Do outro lado da estrada, segue hoxe a casa na que ensaiaba daquela o grupo musical Los Suaves, “que metían bastante ruído”, lembra María Eugenia.
  Sinda conta  ademais que no camiño cara o traballo pasaban preto do forno de pan, e “a  zona de paso tiña sempre arrecendo a aqueles bolos”.

• Na memoria das dúas quedou aquela etapa como un momento “feliz” pois traballaban con xente moi nova, coma elas, e fóra do intenso horario laboral compinchábanse para organizar xuntanzas e diversión.

• Os propietarios, que elas lembran eran Francisco Pérez Pérez (fillo de Gabriel Pérez Caldelas, propietario do bazar Gapecal de Ourense) e o seu cuñado Ventura Pascual que finou uns anos despois.
  Os deseñadores eran Francisco Pinto e o seu pai, chegados de Portugal, e algúns anos máis tarde, dende 1983, tamén facía ese traballo o artista ourensán Chema Dapena .

Traballadores e técnicos de Barcelos

• Segundo María Eugenia, os primeiros traballadores eran case todos de Portugal. A maioría deles asentaron e formaron familia en Barbadás. “Cando eu celebraba os aniversarios da miña filla chegaban a asistir unha trintena de nenos e nenas”, lembra, porque a vida fóra da fábrica era coa mesma xente que dentro.

• Calculan que a empresa cambiou de instalacións a mediados dos anos 70 do pasado século, aínda se adicou á cerámica durante uns anos, antes de trocar en fábrica de porcelana e mesmo o nome, que pasou a ser “Galos”.
  “Na nave de Galos, onde agora se ve unha planta toda de fiestras, estaban as vivendas da maioría das familias  que viñan de Portugal, porque en Abeiro, na empresa Vista Alegre, tiñan máis experiencia en traballar cerámica e porcelana, e até había gardería para os pequenos, o que daquela era toda unha vantaxe para nais e pais traballadores”, engade María Eugenia.

• Na porcelana, como antes na cerámica, o traballo de María Eugenia era “ensamblar as pezas de cada figura, que se facían en moldes separados” mentres que o de Sinda era pintar. Lembran  o proceso máis complexo da porcelana “pois requiría pasar dúas veces polo forno”, di Sinda.

• Lembran deseños con gran éxito como as “damas”, unha carroza festiva de case un metro de grande “e que daba moito traballo”, unha escena de merenda con dous “velliños ao carón dunha árbore e  baixo un paraugas”, afiadores etc.
  “Traballábase moito pero tamén nos xuntábamos para facer festas porque un compañeiro tiña un tocadiscos”, detalla Sinda.
  O horario que lembran ía de 8,00 a 13,00 e de 15,00 a 20,00,  e son capaces de poñer nome as persoas que traballaron alí.
  Chegaron a ser máis de 60, conta María Eugenia, e con axuda de Sinda lembra a Marga, os dous Julios, Ester, Carlos, Pepe “o barquilleiro” de Pontón e moitos máis.

A crise chegou á Galos

• Sinda marchou da empresa en 1986, con 29 anos, despois de ter tres fillas e María Eugenia seguiu até o Expediente de Regulación de Emprego que en 2004 deixou fóra da empresa a un bo grupo de traballadores.
  “Cando comezaron a traer vasos e botellas de cristal, fabricados en China, para que os pintáramos, algo ía xa mal e engadiuse a crise económica, así que moitos quedamos fóra e a empresa mudou cara o polígono de San Cibrao das Viñas”, relata María Eugenia.

• Pola súa banda, o deseñador Francisco Pinto abriu fábrica propia en Manhente (Braga, Portugal) e segue a traballar nela.

• A nave do Pontón, aínda ten o nome de Galos na fachada, un gran mural de azulexos esmaltados e un can que é atendido por outra ex-traballadora da empresa que vive preto dela.

A presencia e historia da música, dos músicos e das músicas de Barbadás, non é unha lenda urbana: a actividade actual de bandas, gaiteiros e gaiteiras, grupos de pandeireiteiras , de canto, músicos e músicas que sacan o mellor de cada instrumento, e xa tamén charangas, son proba delo.

• Nestes días temos “outra vaca no millo” e sae a luz o libro De bandas e xingros. 25 anos de historia da banda de música de Sobrado do Bispo. 1911-1936, editado pola asociación cultural de Sobrado do Bispo Porta da Cadea .

• Juan Carlos Arias, vicepresidente deste colectivo cultural, explicounos que a publicación xurdiu pola información reunida entre veciños, fillos de músicos históricos, testemuñas orais directas e outras aportadas por veciños e veciñas ou atopadas en internet e nos arquivos do xornal local La Región.

• A historia musical de Sobrado do Bispo chegou a contar don 2 ou 3 bandas de música activas a a un tempo, segundo puido sabelo autor, Juan Carlos. A primeira parte do libro está adicado precisamente a esas bandas. “Varios autores de investigacións arredor desta actividade musical situaron as primeiras bandas cara o 1915, pero parece que xa tocaban antes, dende 1911, baixo a dirección dun tal Pegerto ou Perfecto, e hai constancia dunha actuación no san Xoán dese ano”.

• Tamén deu coa orixe da banda, que segundo “varias testemuñas orais, puido saír  da creba da que había en Moreiras (Toén), na que había músicos de Sobrado que parece que se fartaron de ir até alá a pé e decidiron formar banda propia”. A partires de 1914 aparecen tamén referencias a “voces de Sobrado dirixidas por Manuel Rego, e que son devanceiros do actual grupo Voces e Cordas , que hoxe dirixe Epifanio Nóvoa Valencia .

• En Sobrado, e no resto das aldeas, a banda ensaiaba onde podía, normalmente na casa do que era director en cada momento. En Bentraces, os ensaios eran naquela época, no forno do Carril e na Rexidora, no caso de Sobrado, na casa do Ruque, na praza de San Xoán onde estaban o bar de Camilo e a tenda da Celsa, “aínda que o punto de referencia alí é a asociación de veciños” detalla.

Alomenos dúas bandas en Sobrado

• Na aldea de Sobrado houbo máis de 50 músicos, e partillábanse en dúas bandas, unha delas dirixida polo “Ruque” ( Adolfo Valdés) e outra polo “Cancio”. No período estudado por Juan Carlos, entre 1911 e 1936, a última actuación da que hai novas foi o 11 de xuño do ano en que comezou a Guerra Civil.

• Os músicos das bandas traballaban onde podían, a metade deles nalgún dos circos activos como o valenciano Hervás,  o ourensán Feijóo  e o circo Monumental. “Así algúns deles quedaban contratados nas cidades polas que pasaba o circo, como un dos fillo do Ruque, que quedou en Avilés. Outros marcharon “a facela mili” e xa quedaban na banda militar “como ocorreu con outro fillo do Ruque, que era subtenente militar”, detalla Juan Carlos.

• Os anos 20 e 30 foron de esplendor para a banda, e gañou certames tanto en Ourense como en Santiago de Compostela o que lle deu “certa fama”. Tódolos seus integrantes “eran labregos e eran etiquetados como os malvestidos, pois para as actuacións simplemente procuraban actuar con roupa semellante , e ás veces compartían traxe entre os músicos das dúas bandas”, engade.

• Unha parte deles marchaban o venres para pórlle música a bailes de noite e sesión vermú toda a fin de semana, e outros quedaban en Sobrado para os bailes na praza do San Xoán e nalgúns bares da aldea. “O palco só se ocupaba cos músicos nos bailes dos domingos”, relata Juan Carlos. Precisamente ese palco está na portada do libro, pintado por Conchi Carbajo .

  

Gaiteira Aurea e gaiteiro Luis Padrón

• Na segunda parte do libro podemos coñecer até 115 músicos por orde alfabética e con referencias ós de outras zonas da provincia, que cadraron nalgún momento cos de Barbadás, entre eles os máis coñecidos da época como “Os trinta de Trives”ou “Os 40 de Castro Caldelas” ou a que podería ser a primeira muller gaiteira de Galicia, que formaba parte do grupo “As Marabillas”.

• Neste apartado o período histórico amplíase e até hai músicos contemporáneos, como Mónica Atrio González,  Tania Blanco Arias, Cristina Blanco Cid, Erea Carbajales, Rosa María “Marita” Carballo García, Rafael Yebra Rivera ou o propio Ruque e os seus fillos…

• Tamén coñeceremos músicos de Moreiras e o único gaiteiro presente neste libro: Luis Padrón Sotelo, nacido en Santa Uxía (a santa Ouxea medieval) en Piñor, fundador e músico que deu pulo a varios grupos e algunha escola. Lembrado hoxe cun busto no campo de Reza (paseo das ninfa), cunha rúa na súa aldea natal e co seu nome nun aula do IES Blanco Amor.

• A asociación Porta da Cadea comeza así a que queren sexa unha serie arredor da historia musical de Sobrado, que terá continuidade.

Presentación no “Fildaguiño”

• O libro De bandas e xingros. 25 anos de historia da banda de música de Sobrado do Bispo 1911-1936 lembra tamén no seu título, á lingua dos músicos (o barallete) coa tradución da palabra “músicos” a esa lingua dos artistas e artesáns ambulantes.

• Vai ser presentado o vindeiro domingo 20 de novembro no parque do Fidalguiño, en Sobrado do Bispo, con actuacións musicais de “Voces e Cordas”, “Vagalumes”, unha banda recomposta e efémera dos veciños e veciñas e co histórico José Caeiro Sueiro, que ten 81 anos e foi parte da Banda Municipal de Ourense e que asegura que neste día terá a súa derradeira actuación en vivo.

Zeltia Outeiriño chámase así porque o seu tío e padriño Antonio convenceu aos seus pais para que lle puxesen ese nome “pola terra celta que é Galicia”, e porque Antonio era “un artista irreverente e galeguista” que finou cando a súa afillada tiña 14 anos e moitas gañas de saber máis del.

• Así comeza a súa lembranza da historia familiar que a trouxo de volta a Galicia, dende Barcelona, para gravar en Bentraces un documental, co-producido pola barcelonesa Rigo Media  e a cooperativa Setemedia de Santiago de Compostela .

• O documental, en formato longo, chamarase “Patarinos” e a poucos meses do seu remate, as produtoras teñen acordos co Agadic, ICAA e un acordo de pre-compra da Televisón Galega. Agora precisa completala financiación para rematar, cando xa ten gravado o 90% do material audiovisual.

Sempre Antonio como fío

• A presencia de Antonio na familia deu pulo a moita curiosidade e actividade arredor da artesanía. Zeltia lembra que viaxaba moito coa súa irmá Concha (tía de Zeltia, artesá tecedora e mestra de tear) para “visitar as tecedoras de máis idade e aprender xeitos de traballo que se perderían cando faltasen elas porque ninguén se interesaba”, lembra.

• Zeltia quedou con gañas de saber máis do seu padriño e do que fixeran os artistas-artesáns da súa familia, e falou e indagou en arquivos audiovisuais, ao tempo que vivía en Barcelona, onde foi pasar unha tempada e terminou  por vivir 20 anos “sempre coa idea de volver a Galicia”, subliña.

• Dende hai anos  ela mesma é artista audiovisual, participa en proxectos sociais en Barcelona e nalgúns lugares de Iberoamérica, e leva uns anos “explorando o desarraigo, a procura de liberdade e a relación coas herdanzas”… e así volveu ao seu pasado e lembranzas familiares.

• Ao chegar o seu 40 aniversario, unha crise “vital, afectiva e de desarraigo” trouxo a Zeltia a Barbadás onde gravou conversas coa súa nai. “Graveina moitísimo antes de que morrera, no tempo da pandemia”, sinala.

• Entre idas e voltas a Barcelona, e coa pandemia como acelerante, pensou en como relacionar todo o que revivía, o gravado, o que lembraba e o que ía descubrindo.

Programas e desfiles na televisión pública

• “Nos anos 80, coa súa actividade investigadora polas aldeas, meus tíos Antonio e Concha deron pulo a un oficio que parecía estar camiño da extinción, recolleron xeitos antigos de traballar e fixeron cousas novas con todo o que aprenderon. En toda a efervesciencia política e cultural daqueles anos en Galicia, eles enfocáronse na artesanía, na moda sen procesos industriais, e na consolidación da Asociación Galega de Artesáns”, relata con entusiasmo.

• No ano 1986 segundo soubo Zeltia, houbo un desfile de moda dos Outeiriño no pazo de Bentraces, co que se fixo un programa televisivo co título Gris de Nube. Outros desfiles coas pezas de Antonio e Concha fixéronse na Coruña e o programa Metrópolis da 2 de TVE adicoulle  o programa “A. Outeiriño, diseño de moda” en 1986. Ese espazo de La2 segue a ser un referente no eido da arte contemporánea.

• “A familia xiraba arredor das ideas e iniciativas de Antonio e sempre enchía a casa de festa”, segundo as lembranzas de Zeltia, que perdeu ao seu padriño canto tiña 14 anos. Ela mesma desfilou na Coruña vestida con roupa de “primeira comuñón”.

• “Agora quero recuperar a súa memoria e teño máis do 90 por cento do material que preciso para facer unha longametraxe equilibrada, na que tecer todo arredor do triángulo da miña nai, o meu tío Antonio e eu mesma”, confesa a autora audiovisual.

• A longa xa ten título, será “Patarinos”, o alcume do seu avó Pepe dende que, con tres anos, descubriu un niño nunha árbore e sinaloullo o seu pai para amosarlle un “patarino”, pois non sabía dicir paxariño. “Agora toda a familia somos os Patarinos de Bentraces”, engade con sorriso.
  “Encántame a metáfora obvia do Patarino que herdamos todos do avó Pepe, e tecela con Antonio e Conchi que aprenderon nunha aldea de Viana do Bolo a técnica portuguesa de tecer con plumas, e co meu xeito de vivir a miña familia, coas gaiolas, coa liberdade”, relata Zeltia.

Final en Bentraces en 2023

• Asegura que en 2023 rematará a película, xa publicitada pola produtora barcelonesa, e será con “unha sesión de rodaxe na aldea de Bentraces”.

• Para chegar a ese punto, Zeltia indagou no mundo da moda galega, antes descoñecido para ela, leuse teses doutorais da facultade de Belas Artes de Pontevedra e entrevistouse con Cristina Varela, profesora e autora dunha delas.
  “Ela non sabía do meu tío pero axudoume a coñecer máis, porque  levoume a pensar que a moda galega ía por un camiño de prêt-à-porter mentres o meu tío e Conchi estaban centrados na artesanía coa marca A. Outeiriño. De feito el dicía que  non facía moda senón teas, e tódalas súas andanzas no deseño de moda eran no marco da Asociación Galega de Artesanía, que comezaba a camiñar”.

• Tamén se entrevistou con Xavier Moreda, o fundador da revista “Tintimán” en Vigo  que coñeceu a Antonio e foi o perruqueiro no seu desfile da Coruña.

• Verémonos en Bentraces pois, en breve!!!

Laura Iglesias Álvarez, de Loiro, e Karina Diéguez Aparicio, da Valenzá, son parte da directiva da Asociación Agallas, que recolle cans e cadelas na canceira de Xinzo de Limia para darlles “papeis”, visibilidade e nunha familia humana adoptiva.

• A asociación naceu en 2019 con varios cans pendentes de acollida, entre eles un chamado Agallas, que pasou a selo nome do colectivo e do seu refuxio canino nunha finca do Cumial, en San Cibrao das Viñas.
  “Viamos que os cans máis maiores podían pasar anos na canceira sen que ninguén os adopte  así que atendiámolos aparte, en principio, na residencia canina Aira Vella de Allariz, unha das fundadoras de Agallas”, lembra Laura.
  “Ocupámonos dos cans que son invisibles para a xente , como ocorre ás veces coas persoas de máis idade, porque necesitan coidados diferentes, ou porque están enfermos,ou porque teñen xa idade de avós”, concreta Karina.

• Membros da asociación (normalmente Alberto),  visitan cada semana a canceira de Xinzo de Limia, coa que teñen convenio, fotografían os animais que entraron durante a semana e, ao cabo de 10 días, publican nas súas redes sociais os que teñen máis necesidade e posibilidades de ter unha familia adoptiva humana.

• Agallas encárgase de facerlle ficha veterinaria e seguimento a todos en Quironvet  e Abros . Até un máximo de 10 están no seu refuxio do Cumial, os que xa precisan residencia indefinida están en Allariz (na residencia canina de Aira Vella), e para os que teñen petición de adopción fáiselles o trámite completo.
  “Os profesionais e colectivos locais cos que traballamos nos puxeron en contacto con outros que teñen as mesmas inquedanzas fóra de España e no ano 2021 as adopcións en Inglaterra, Alemaña, Francia, Suiza e Bélxica foron  75 en total ” detalla Karina. A esas engádense outras 49 adopcións  en Galicia e 25 máis no resto de España.

Grazas a colaboracións e doazóns

•   “En Europa, seica hai a idea de que en España abandónanse moitos cans e cadelas, e hai moita sensibilidade de axudar a que non queden sen familias, de feito, á canceira de Xinzo, e supoñemos que nas outras será igual, chegan aínda cans perdidos sen chip identificativo; outros abandonados recollidos polos axentes do Seprona, e sobre todo, algúns maltratados”, engade Laura.

• O traballo en Agallas “require atención constante” según concordan Laura e Karina, que ademáis de desenvolver os seus traballos, atender á familia e coidar dos seus propios “peludos adoptados“, procuran colaboracións, poñen en marcha uns mercadiños “con pezas de artesanía que fan varias persoas colaboradoras tanto en tea, calceta ou impresora 3D”, sinala Laura.
  “Todo esto sería imposible se moitas persoas non colaboraran”, reflexiona Karina.  Hai familias implicadas, doazóns anónimas, aportacións de cómics, videoxogos, pezas de artesanía para a súa venda, e todo para poder sufragar os gastos da atención médica que precisan varios deles, o transporte internacional, o mantemento do refuxio do Cumial, o trámite de autorizacións para as viaxes de adopción fóra de España (disto encárganse  en Garatuxa, de Lugo, etc.

• Por exemplo, algúns animais disparan o gasto veterinario pois requiren tratamentos especiais ou cirurxía complexa para a que contan con Imavet, de Santiago de Compostela.

• Laura adoptou, entre outros cans e cadelas, a Ona,  despois de que pasara 5 anos na canceira.
  “Naceu na canceira cos seus irmáns e nunca saíra dela, non sabía o que era nada fóra daquela instalación así que foi unha adopción complexa. Non se deixaba tocar nin agarimar pero defendía aos seus irmáns e, despois de pasar polo noso refuxio, e dándolle tempo, fixo banda arredor súa. Os seus irmáns tamén foron adoptados en Asturias e Ourense e hoxe,  chamámoslle Santa Ona, porque acepta a calquera animal ao seu carón”, relata Laura.

• Pola súa banda, Karina adoptou hai 7 anos a Hospi, a través de Proanimais de Verín. “Tiña leishmaniasis con afectación en toda a súa pel. Estivera de hospital en hospital e moito tempo nunha clínica de acollida. Adaptouse enseguida á mina familia e hoxe ten 12 anos”.

• Na lista de “avós”, sempre dispostos a ser adoptados, lembran a Clío. “Tivemos que recollelo varias veces porque fuxe do refuxio para volver cara Maceda”.

Socios e socias, doantes puntuais e voluntarias

• Karina destaca da labor da asociación que vai partillada entre as persoas do equipo “que é pequeno pero moi traballador”. Así, a maiores das dúas mozas de Barbadás, na xunta directiva están Alberto Rodríguez Plasencia, Alejandro Meno Fernández, Elena Gómez Pérez, Sheila González González, Montserrat Malvar Rodríguez  e María del Carmen Godoy Rodríguez.

• Un grupo de 34 socios e socias participan con unha cota anual de 20€ que poden pagar dunha vez ou semestralmente. Hai doazóns puntuais “cando xurde a necesidade dunha intervención cirúrxica urxente e vital, que xa ten ocorrido”, subliña Karina.

• E a maiores  conta cun grupiño de persoas voluntarias que axudan coas quendas no refuxio e, dende varios lugares de España, aportan “cachivaches” e complementos para vender nos mercadiños. Agora prevén instalalo no Nadal. Buscan un lugar acaído para facelo.

• Se queres botar unha man dalgún xeito, mesmo dando casa a un destes cans e cadelas, ponte en contacto coa asociación. Teñen redes sociais (facebook, Instagram) e a plataforma “teaming”  para recadar fondos.

Miguel Gómez Barja, Aldara Atanes Román e Alejandro López Fernández son amigos e residentes na Valenzá, aparte de compañeiros na Escola Municipal de Música de Barbadás dende a infancia… vamos que levan anos tocando xuntos, cada un seu instrumento: Miguel é o do saxofón, Aldara  toca o trompa e Alejandro ten a trompeta na man.

• A historia musical dos tres comezou por separado en diferentes momentos das súas vidas e acabaron por cadrar na escola musical cando tiñan entre 7 e 11 anos. Alí formouse unha “Banda cultural de Barbadás” e o profesor e clarinetista Celso Nieto animounos a preparar unhas partituras para o Entroido cos instrumentos propios das charangas: bombo, clarinete, saxofón, trompeta, trombón e percusión.
  “Éramos 13 e tocamos no desfile dese ano e xa para o seguinte verán Xavi Teixeira animounos a dar o seguinte paso e comezar a facer bolos”, explica Miguel.

• Alejandro lembra que aquel foi o momento de buscarlle un nome á banda musical. “Pensamos en Solfamidas, pero estaba collido e rematamos co nome Charanga BBB, as B non eran nada concreto para nós aínda que cadaquén lle busca o seu sentido, e puxémosllo porque en Galicia lévanse os nomes con tres letras”, engade.

Músic@s de Barbadás, e máis

• Dende aquel comezo, segue Aldara, cambiaron o repertorio “típico de charanga” por temas máis variados con arranxos de Alejandro, e con ensaios organizados por Miguel e Juan Domínguez (este último xa non está no grupo).

• No ano 2019 tiveron moita “actividade” con 15 ou 20 “bolos” durante o verán, “sobre todo pola provincia de Ourense”, lembra Alejandro, e incluso en Lubián (Zamora) onde tocaron o himno galego nunha misa, entre outros “temas”.

• Durante o confinamento  ensaiaron e pensaron en avanzar máis. “Comezamos a facer temas propios, encargar versións e mercamos algún tema a arranxistas profesionais de Valencia”, relata Miguel.
  “Fomos paso a paso e hoxe, a charanga xa é coñecida polo nome pero moitos veciños non saben que somos da Valenzá, e somos a única de todo Barbadás”, engade Aldara.

• Entre os 12-14 integrantes, hainos tamén de Rante (S. Cibrao das Viñas), Ribadavia, Tibiás (Ourense), O Carballiño… E entre as curiosidades, a trompa de Aldara, un instrumento pouco habitual nas charangas.

• O repertorio conta xa con máis de 50 temas cos que tentan adaptarse a calquera tipo de público, dende o que busca temas máis bailables (pasodobres), aos que prefiren música anos 80 (Alaska, la Pegatina, Fito y los Fitipaldis, Maniac…).

• Cada un deles ten os seus favoritos, así Miguel lembra “Mari Carmen” porque é moi animada ou “La mujer del pelotero” de Merenglass, mentres que Aldara sinala “Technomanía” porque ten “uns arranxos moi completos”, e Alejandro destaca “Mentirosa” de Ráfaga, tema arranxado por Miguel e no que Alejandro “sempre triunfa” porque é o solista da trompeta.

Festival para ampliar horizontes

• Miguel rememora o momento en que acordaron dar pulo e organizar o primeiro festival de charangas da Valenzá en 2021, e de Galiza naquel momento.
  “Queríamos tocar máis e traer máis música e tras atopar a fórmula administrativa a través da Asociación Ritmos Musicais de Barbadás, fixemos un primeiro programa con 4 charangas no primeiro ano (2021), e de 6,   de toda a provincia de Ourense, para este segundo que foi  en dous días de setembro de 2022”.

• O da Valenzá, foi o primeiro festival de charangas convocado en Galicia, onde comeza a haber concursos e outro tipo de encontros, como a primeira edición de 2022 do concurso de Salceda de Caselas, onde estivo a BBB , ou o festival de Cora (A Estrada) tamén estreado neste 2022.

• Durante o resto do ano, eles tres e varios músicos máis da charanga BBB, son estudantes e forman parte de outras charangas con actividade semiprofesional (entre elas con “Fuego”).

• A charanga BBB tivo actuacións durante o verán e algúns “bolos” de outono,  como o de fai uns días na ruta das bodegas de Punxeiros. Tamén comezan a verse preparados para ir ó festival-concurso nacional de charangas que leva 8 edicións en Burgos.  “Temos gañas de participar” sinala Miguel.

• A III edición do Festival de Charangas da Valenzá será para 2023 e xa está plantexada dende o concello, segundo os músicos organizadores. Queda menos dun ano.

Alba Calpurnia Gil Blanco vive na Valenzá, e arredor seu abrollan historias, lendas contadas e documentadas en Barbadás, en Ourense, en Toén…

• Comezamos por debullalas: seu pai escolleu Calpurnia para que fora seu segundo nome pola primeira cidadá que se coñece de orixe galaico con nome romano. O nome de “Calpurnia Abana Aevoso” quedou como mostra da ofrenda que esa muller fixo ás ninfas das augas termais de Ourense, suponse que en troques de sanación. Esa ofrenda é un “ara” atopada co nome da muller preto das Burgas.

• Seu pai, Antón Gil Seijo, vive agora no concello de Toén, onde segue a súa afección a temas históricos e onde atopou os petroglifos da Portela de Lameiras. Ademais é co-fundador da Asociación Amigos do Patrimonio de Toén que con veciños e colectivos culturais de Barbadás da pulo á publicación “Terras de Louredo” que sairá á luz en breve, esperemos. Alba ten o encargo de ilustrar as lendas dese territorio histórico para a publicación.

• O seu segundo nome, Calpurnia, é o que utiliza como identidade “artística” dende que estudou Belas Artes en Pontevedra. Rematou estudos universitarios cun proxecto de fotografías de literatos, no Pazo da Cultura de Pontevedra, e dende alí marchou a Australia.
  “Fun para facelo posgrao de Deseño de Marketing e mellorar o inglés. Volvín á Valenzá pensando xa en marchar de novo, pero pilloume a pandemia e reorganicei prioridades”, explica.

Quere traballar en Kalandraka

• Agora estuda na Escola de Arte e Deseño “Antón Faílde” (esa que leva o  nome do escultor de Godexás, “barrio” de San Lourenzo de Piñor), pois pareceulle que ese era o mellor xeito de xuntar todo o que máis lle gusta: o mundo editorial con plástica e arte.

• Xa ilustrou algún texto, editou carteis  entre outros encargos, e di ter poucas “esperanzas laborais” no eido editorial , así que pensa en ter traballo de empresas que precisen cartelería ou todo aquilo que lle permita mesturar ilustración e deseño.
  “Encantaríame traballar na editorial pontevedresa Kalandraka  polo menos para facer as prácticas, porque o que fan non son libros de lectura, senón libros cun estilo propio, moi seu”, detalla.

• E mentres ese momento vai chegando, ilustra tendo como fondo películas como “Little miss Sunshine”  que xa viu 20 veces e lle facilita inspiración, ao que tamén axuda a tendencia repousada herdada da súa nai, segundo conta Alba.

• Algunha das súas obras pode verse nas redes sociais: “Hai un ano comecei a crear arredor das deformacións do corpo, e fíxenme fotos a min mesma estirándome a pel para editalas despois” , relata cunha desas láminas azuis na man.
  “Agora estou cun xogo de cartas baseado no “xogo da escoba” con baralla propia na que non haxa que descartar cartas como ocorre na baralla clásica de Fournier.“

Inspiración para Calpurnia

• Entre as súas referencias inspiradoras está a película de animación como  “O segredo do libro de Kells” , os traballos do ilustrador coruñés Alberto Vázquez como “Psiconautas, los niños olvidados” e “Sangue de Unicornio” 

Da acuarela ao dixital

• Alba asegura que nunca deixou de debuxar, tras comezar a facelo no colexio, “a pesares de que as clases dábanseme mal e aínda que agora melloro, non teño unha evolución sempre a mellor, estáncome ás veces”, confesa.
  “Antes traballaba moitísimo con acuarela”, suliña, pero agora prefire facer bosquexos nun caderno e logo dixitalízaos para rematar o traballo.

• Neste eido, tamén ten como referentes a compañeir@s ilustradores como a ourensá  Ángela Álvarez Paula  e outros galegos.

• Entre os seus “soños laborais” tamén está a editorial “Astrágalo Studio”  e, a súa utopía persoal,  é “vivir cos meus dous gatos e co meu mozo nun bosque nun mundo sen guerra nuclear nin cambio climático”.

• Que os teus soños se cumpran, Alba Calpurnia.

Santiago Bonay é das Lamas  e dende alí emprendeu hai anos varias “aventuras” artísticas arredor de elementos tradicionais, como o evento de “arte efémero”: instalaba polas mañás obras nas rúas da Valenzá e  recollíaas pola noite.
“Aqueles traballos eran obras sobre pezas de fiestras vellas, trabes de casas e outros elementos de uso habitual para os nosos avós e devanceiros, e eu re-utilizábaos de xeito artístico e, co resultado, fixen esa `performance´ diaria, hai case dez anos”, relata.

• Nunha conversa con el, sae información abundante e variada da cultura, patrimonio e historia das aldeas de Barbadás, e datos do seu propio traballo que agora é o de técnico de Turismo do concello de Nogueira de Ramuín.

• O seu interese e curiosidade polo espazo no que vivimos centra toda a conversa, o mesmo interese que o levou a protagonizar un vídeo  que se fixo “viral” cando levabamos dous meses de confinamento pola pandemia.

Todo ”O Barallete” dos afiadores coñecido

• Pouco despois dese cantar persoal a Galicia, Santiago  repetiu como divulgador desenfadado e agora poético nun vídeo centrado na Ribeira Sacra, publicado pola asociación “Trinta Portelos” no mes de xuño, e no mesmo verán aínda creou un vídeo máis, o adicado aos atractivos de Nogueira de Ramuín.

• Esa mesma comarca, a Ribeira Sacra, foi escenario,  do libro “O Barallete”  editado polo concello no que traballa en 2018, coas palabras desa lingua dos oficios ambulantes publicadas antes por outros autores ás que engadiu un lote delas recuperado por el mesmo. Tamén inclúe unha portada e ilustracións interiores do debuxante David Rodrígues Lorenzo .

• O uso do barallete  está documentado entre os viveleiros (compradores de ouro e prata), barquilleiros, afiadores, paraugueiros…

• O artista das Lamas coñecía o “barallete dos xingros” (o barallete dos músicos), por algúns familiares seus que son músicos “ e que seguen a traballar, polo que manteñen algo desa fala”. O caso dos afiadores é diferente, e Santiago recolleu algo máis de 1600 palabras simples, compostas, narracións e poemas usados  polos ambulantes entre os séculos XIX e XX,  hoxe en desuso. “Pódese utilizar como unha guía” e coas traducións ao castelán, ao éuscaro e catalán, linguas das que se collían algúns sufixos ou partes, como no caso de “louren de gaurra” que se traduce do barallete ao galego como “sol da noite” e inclúe a palabra “gau” que é noite en éuscaro, segundo detalla Santiago.

• “Pareceume que se precisaba un libro para o gran público, que recollese tódolos vocábulos que estaban espallados en varias publicación e falando con Dositeo Pato, viveleiro e retratista en Loña do Monte, e con xente maior, fun descubrindo as primeiras, e atopei até 30 máis que non estaban noutros libros”, engade.

• Na obra de Santiago están palabras e expresión recollidas polo filólogo Jorge Rodríguez Gómez na súa tese doutoral “Falas Secretas”; por Alfonso Rodríguez Castelao en Estados Unidos e Bos Aires nun libro que nunca se publicou; polo antropólogo Xosé Ramón Fernández Ouxea “Ben-Cho-Sey” en Santa Marta de Moreiras e, polo estudoso Antón Fidalgo Santamariña sobre os afiadores de toda Europa.

• Tamén están as palabras que o escritor de Nogueira de Ramuín, Xosé Fernández Ferreiro, recolleu na súa novela “A saga dun afiador”.

• A publicación do libro contou tamén co apoio das `performances´ do propio Santiago, que escenificou, en varios colexios, a vida e a lingua asociados a estes oficios, hoxe perdidos ou case.

“Percorrendo Barbadás” en bosquexo

• No seu percorrido vital sempre ligado á memoria, patrimonio e historia, Santiago foi quen de facer no 1996, cando vivía nas Lamas, o bosquexo montado sobre cartón, do que quería ser publicación chamada “Percorrendo Barbadás” . El fixo as fotos, os textos e a “maquetación” a man, dunha publicación periódica.

• O exemplar que chegou case a completar nese bosquexo “caseiro” contén datos básicos de cada unha das aldeas e, a maiores, información de interese arredor das casas brasonadas como a dos Leis, nas Lamas. Tamén adicou artigos aos camiños e sendas, as festas e tradicións como o magosto, os maios e o entroido.

• A súa historia favorita, entre as que indagou, é a do “capitán Punxín”, arredor do persoeiro “Tomé Rodríguez Punxin”,  histórico e vencellado coa Valenzá vella e coa parroquia de San Bernabé onde hai unha capela construída polo seu mandato e doazón económica.
  “O escudo familiar de este persoeiro é hoxe o escudo do concello de Barbadás e quixen saber todo o que podía del, así que acabei por contactar coa estudante de Historia en Ourense, María del Carmen Encinas Diéguez, autora dun traballo de licenciatura que non chegou a rematar nin publicar”, segundo lembra Santiago e confirmou o profesor Ladislao Castro, que titorizou a Carmen naquel momento.

• Santiago conserva o traballo que lle cedeu Carmen para que o utilizase na súa revista (que non pasou de proxecto), e recolleu algún dos datos no seu boceto.

• E co permiso seu e a autorización do profesor que a titorizou, adicaremos algunha publicación a ese traballo e ó capital Punxín e os bocetos que Santiago fixo baixo o título “Percorrendo Barbadás”.

Esta historia comezou no activismo do século XX e despois trocou a traxectoria na política institucional até 2016…que parece que foi onte…

• Tareixa Paz foi a primeira muller de Barbadás concelleira, con 28 anos, no 1995, e non houbo outra edil até 2003. Tamén ocupou o cargo de Vicepresidenta do Parlamento de Galicia, na lexislatura que comezou no 2005, na que a presidenta era Dolores Villariño, ámbalas dúas mulleres da provincia de Ourense.
  Xusto antes ca ela, foino a tamén ourensá Inmaculada Rodríguez Cuervo e despois houbo algunha outra muller na presidencia e vicepresidencias parlamentarias, até chegar á paridade actual.

• Por ser concelleira en Barbadás chegou “a ter a proxección e visibilidade na comarca de Ourense que facilitou que entrara en 1999 na Deputación, onde xa había outras dúas mulleres deputadas provinciais (Marina Cuquejo e Elisa Nogueira) e alí, como nas outras institucións, sempre me sentín a gusto e ben tratada, así que a miña promoción política non foi mérito meu, senón moito da contorna social que se vivía daquela e da colaboración de moitas compañeiras e compañeiros”, lembra.

• Relata que nos anos 90, había “moi poucas mulleres con protagonismo en política, máis aló das que estaban en corporacións municipais que non adoitaban ter presenza e protagonismo ningún”, engade Tareixa que tamén resalta a “sorpresa” que foi para ela, ir de vicepresidenta do Parlamento, cando se estreaba tamén como parlamentaria autonómica.

• “Tiven vertixe naquel momento, pero os retos non me asustan e tampouco me bota cara atrás aprender e traballar,  así que aceptei a proposta tamén pola satisfacción que supuña facer Historia, no persoal e no colectivo”.

• No mesmo ano deixou o seu cargo de concelleira en Barbadás e chorou cando o fixo: “aquela etapa de 10 anos no concello de Barbadás non a cambiaría por nada”, lembra.

Activismo nas Lamas

• Para contar como chegou a ser vicepresidenta do Parlamento, Tareixa alude ó movemento social xurdido nas Lamas en 1993, no momento en que se soubo que o trazado da autovías das Rías Baixas (A-52) fora afastado do previsto inicialmente, para “favorecer os intereses da familia de Luís Taboada, propietaria de 40.000 m² dende a actual urbanización da Solaina (na Valenzá) até As Lamas”, detalla Tareixa.

• Con ese desvío, o trazado aprobado no Ministerio “non tocaba as terras de Taboada (familia dun exgobernador provincial) e metíase polo medio e medio da aldea das Lamas, e facía desaparecer a metade dela”, engade.
  “Un pequeno grupo de veciños puxémonos en pé de guerra. O tema fixo que se implicasen veciños e veciñas emigrados en Vigo e outras cidades. Mobilizámonos, fixemos visible esa inxustiza e unha comisión de 4 persoas fomos á sede do ministerio en Madrid, sen aviso previo, á espera de que alguén nos recibira”, relata.

• Lembra daquela “aventura” que a reclamación veciñal diante no ministerio “foi tan razoable” que lograron, non recuperar o trazado inicial, pero si “salvar a aldea e parte das propiedades da familia Taboada”.

• E así resume  Tareixa o que foi a “chispa” que prendeu nela e en “Eli” para dalo paso cara a política pública. Para Tareixa  “foi un choque descubrir que as estruturas caciquís do franquismo estaban en 1993 tan vivas, e a lección foi que, por moi pequeno que sexas se te organizas pódense lograr obxectivos colectivos e defender o que de xeito individual sería moi difícil”.

• Nesa explicación do seu paso cara a política, apunta como importante gozar de certa liberdade: “Aprendín daquela que para ser activista social nunha provincia tan controlada como a de Ourense, tes que ser rico ou funcionario, para así estar libre de extorsión co teu sustento económico, e eu xa era funcionaria daquela”, engade.

Aplicouse “auto rexeneración democrática”

• No seu cargo de deputada autonómica “rasa” estivo até 2016 e o seu traballo centrábase en incendios. “Paseino moi ben tanto no Goberno como na oposición porque gusto do ‘zafarrancho’ de combate político, e daquela vivíamos nel”.
  En comparación con aqueles anos, Tareixa opina que hoxe “valórase moi pouco o traballo na oposición, hai pouca cultura de consenso e de escoitar, a pesares de que en Europa é o contrario, e mesmo en Suíza é obrigado acordar Goberno multicor”, sinala lembrando que parte da súa infancia pasouna no país helvético.

• En 2016 decidiu aplicarse “auto rexeneración democrática” e dar “paso a outros” porque cando se leva “máis de 10 anos facendo o mesmo, ou es moi creativa, ou tes moita moita ilusión ou comezas a repetirte e iso non aporta nada”, reflexiona.

• En agosto de 2016 cesou un venres como deputada autonómica e ao luns seguinte retomou o seu traballo no Servizo de Notificacións do Xulgado de Ourense e, segundo di, en principio non pensa en volver a política pública e activa.

• Tamén colaborou, colabora e asesora en proxectos  no eido da igualdade, no que opina que “as mulleres non avanzamos tanto como parece e queda moito por facer”.

-Para as fotografías escolleu lugares vencellados coa súa aldea ou coa súa nenez en Barbadás.-

-Documento actualizado-

A medio camiño entre A Valenzá e a cidade de Ourense, Víctor atopou 20.000 m²  no Fonsillón e alí abriu en xaneiro de 2019 “Pitch&Putt Ourense”, despois de acondicionar 18 buratos nos que poder xogar en circuíto durante máis de unha hora, con bola e paus pequenos de golf.

• Víctor Rodríguez Casar e a súa familia viviran  antes en Sobrado do Bispo, e decidiron trasladarse a unha nova residencia na Valenzá “polos nenos”, e alí madurou a idea de emprender nun deporte que el descubrira e xogara dende os anos 90.
  “Un mozo de Vilamarín foi o primeiro que preparou en Galicia un campo para este xogo irlandés, na súa volta despois de vivir en Cataluña, onde este deporte é o quinto en número de licencias”, detalla cando se lle pregunta por un deporte aínda descoñecido pero xa moi practicado en Galicia.
  Nese campo Víctor xogou e gañou premios, e decidiuse a probar sorte como emprendedor. Abriu o seu primeiro campo no concello de San Amaro, en 2005, e despois tentou en Vigo, Santiago de Compostela, Boiro…

Deporte asequible e interxeracional

• “É un deporte para xogadores de perfil máis ben urbano, inspirado no golf; xurdiu en Irlanda nos anos 50 para facer fronte a crise do petróleo, xogando en campos máis pequenos e próximos ás cidades, para aforrar desprazamentos”, narra Víctor.

• Para o desenvolvemento e promoción deste novo deporte, o golf é un atranco “porque ten certa mala prensa”, engade. Así que comeza a defensa do “pitch and putt” e resalta que é para todas as idades e capacidades físicas.
  “É totalmente apto para xogadores dende os 7 anos até máis de 80, que poden pasar aquí unhas horas cun xogo non moi esixente no aspecto físico, pero si con traballo mental, e xa cando rematan, poden tomar algo e conversar, e dá gusto escoitar o intercambio de ideas e estratexias que se fai entre as diferentes idades”, engade.

• Por riba, non resulta tan custoso “como se pensa normalmente” pois o equipo básico tense por 50 €. Consiste en tres paus, os que se usan no golf para as distancias máis curtas, e unha bolsa. “Cada día hai persoas que veñen xogar e se están nas primeiras veces, prestámosllo nós”.

• Tamén é un deporte no que se encontran cómodas persoas que practicaron outros deportes máis físicos, como o propio Víctor que foi xogador de rugby en Lugo, Lalín e Ourense. “Este require menos esforzo físico e mantente na competición”, sinala.

• No día deste encontro con Víctor para falar do intraducible “pitch and putt” no Fonsillón, quedamos a última hora do serán e máis de 20 persoas, en grupos de 3, 4 ou 5, xogaban en diferentes buratos, uns baixo o sol e outros na sombra de castiñeiros e piñeiros que viven hai anos nese campo.

Sen federación estatal pero sí europea

• Este deporte considerado especialidade do golf, conta cunha Asociación Galega de “Pitch and Putt” e ten competicións periódicas en diferentes Comunidades Autónomas.

• Algúns clubs e asociación están na Federación Nacional de Golf pero as galegas, catalás, vascas e  andorranas,  pertencen á Federación Internacional e á Europea de Asociaciones de Pitch and Putt xunto coa francesa, holandesa, irlandesa, etc. Así que os equipos poden competir en calquera deses países.

• Concretamente, na primeira fin de semana de xullo, o campo do Fonsillón acolleu un torneo de seleccións e a galega saíu gañadora. Galicia con 500 licencias para practicantes deste deporte e a metade son de persoas que xogan en Ourense, no Fonsillón ou nos campos de Puzo do Lago (Maside) ou no Pazo de Touza (San Amaro).
  “A afición es Ourense é moito maior que no resto de Galicia porque os primeiros campos estiveron nesta provincia” aclara Víctor.

• Lamenta o pouco apoio institucional para as instalacións e para o propio deporte, que podería contar cunha escola propia na que poderían practicarse tamén outros dous deportes asociados en auxe que son o “footgolf” e o “disc golf”  que xa se poden practicar no Fonsillón.

• Este é un dos proxectos de Víctor, pero “precisa apoio”, engade, e considera que  non tería que ser tan complicado, e máis coas instalacións na raia entre dous concellos veciños.

Sete doentes do Hospital psiquiátrico de Piñor, en Barbadás, amosan o seu xeito de estar no mundo en diferentes soportes expostos no café Ollo Ledo de Ourense, tras experimentar formas de expresión artística dende o mes de maio, no taller “Arte Espida”, parte dun proxecto global arredor da arte na contorna clínica.

• O taller está supervisado pola psicóloga e historiadora de arte, Marta García, co pulo do equipo psiquiátrico deste servizo sanitario público e sete dos seus participantes aceptaron a proposta de amosar os seus “traballos singulares, de gran forza plástica e diversos, como o grupo de persoas que os fixo”, detalla Marta.

• Ana E. Parro, “Deivid”, Rita Sory, Ana, Antía, Vero, Rosalinda e a propia Marta prepararon a exposición e penduraron a súa obra hai uns días.  Parte deles inaugurárona “por todo o alto”, con lectura de textos e poemas arredor da súa situación persoal e da do colectivo de doentes mentais.

• A apertura contou coa asistencia de gran número de persoas a pesares da onda de calor dos primeiros días de agosto. Estará no Ollo Ledo até o 31 de agosto, en principio, pero poderían ampliarse os días para visitala.

• O taller artístico no que naceu a exposición está na primeira planta do hospital psiquiátrico, no espazo que antes era a recepción, e alí cada martes e xoves “calquera persoa que pasase por algún servizo público de Saúde Mental pode asistir e participar, como fan neste momento varias persoas que estiveron na área de agudos do hospital de Ourense e algunhas residentes do psiquiátrico de Barbadás”, explica Marta.

• Entrada e saída do taller son libres e, de media, participan nel 6 ou 7 persoas, de forma continua ou non, que atopan no espazo artístico variedade de materiais para a expresión artística como plásticos, obxectos para reutilizar (madeira, tea, prendas de roupa, azulexos, chaves…) e as ferramentas necesarias, desde pinceis, até carbonciño, candeas…

Moito interese e emoción

• A mostra exposta inclúe obras seleccionadas por cada autor, e tendo en conta o espazo que tiñan para amosalas, puideron escoller 3 ou 4 por cada artista.

• Resultou un conxunto “moi diverso”, con obras sobre bandexas de bar, azulexos salvados dunha reforma, una camisa reutilizada para darlle unha segunda vida, formas de zapateiro para unhas sandalias… e as técnicas que poderán verse son con pinturas acrílicas, cerámica, elementos rotulados, carbonciño, corda…

• A primeira sesión do taller trala inauguración foi “moi emotivo” pois os artistas estaban aínda “emocionados pola acollida”, pola afluencia de xente interesada e porque varios artistas locais que asistiron a apertura, falaron con eles e transmitíronlles parabéns, segundo relata a psicóloga.

• No mesmo mes de agosto, “Arte Espida” comezou a contar con outros artistas (que amosan o seu xeito de traballar con pinceis, velas, carbonciño… e facilitan así un intercambio e contacto real de experiencias e proxectos artísticos.

• Tanto a exposición como o encontro con outros artistas, segundo Marta, supón para todas as persoas participantes “a entrada no eido social e o recoñecemento, e así faise fronte á estigmatización habitual que sofre este colectivo de persoas con algunha doenza mental”.

• O primeiro que acudiu á invitación do taller foi Chinosky que aportou a súa experiencia nos retratos, tema que non se tratara antes no espazo de “Arte Espida” e levou ás persoas participantes a probas, nunha primeira sesión, e a pintar seu autorretrato, na seguinte.

• A segunda invitada está a ser Marita Carmona que propuxo o uso de candeas para afumar os papeis de debuxo e utilizar así o fume como ferramenta para dar cor e textura pouco habituais.

O proxecto global arredor do Art Brut

• A exposición  é a primeira do proxecto de talleres e outras actividades denominado “Arte Espida. Proxecto Global” que ten como obxectivo axudar á normalización da vida dos doentes, a desestigmatizar  a súa doenza e a desenvolver, de xeito libre e non dirixido, xeitos de expresión que non buscan axustarse a estereotipos de beleza, nin a ideais ou realidades concretas.

• O proxecto prevé tamén a posible creación dun museo para as obras históricas do psiquiátrico da súa etapa inicial en Toén y as dos primeiros anos en Piñor. Marta relata que se tamén quérese contar cunha sala temporal para expoñer os resultados do actual taller.
  “No mesmo proxecto hai unha parte clínica que supón un estudo da psicoanálise no arte a través de seminarios, e outra parte de catalogación de toda a obra recollida dos vellos talleres de Toén antes do traslado a Piñor hai dez anos”, relata Marta.

• O espazo que antes era recepción hospitalaria énchese agora de paletas, botes, lenzos, agullas e fíos, pezas metálicas, teas, lapis, rotuladores, acuarelas, pinceis, gomas de borrar… que pasarán polas mans dos artistas de Piñor.

• David Díaz Carneiro ten case 11.500 seguidores no seu Instagram chamado “David en moto”  onde atopamos un ser humano pegado a unha moto, ou a dúas, que están na lista dos seus amores, encabezada pola súa muller Cristina Oliveira e dúas fillas de 14 e 19 anos.

• “Tiven moto de novo pero algún amigo morreu en accidente con unha e comecei a terlle tanto respeto que deixei de usala, non a collía nin para ir ao traballo”, comeza o seu relato.

• Leva 28 anos vivindo na Valenzá, traballou en Carrefour e aos 35 anos os seus riles deixaron de funcionar, así que viuse obrigado a acudir periodicamente a sesións de diálise ás que comezou a ir nunha “scooter” marca Derby Sabana.

• Despois de 4 anos de espera, e unha petición da súa filla para que os “Reis Magos” lle trouxeran un ril a David, a familia celebra cada ano que volveu nacer o 4 de xaneiro de 2016, cando foi transplantado. “Volvín nacer e varios amigos que o entenderon así tamén, fixéronse carné de doante nese momento”, asegura.

• Entre os cambios que chegaron á vida familiar coa súa doenza está o feito de que é el quen se ocupa da casa, compra, xantar e das urxencias domésticas; e tamén a chegada de novas motos a casa. “Cando demos unha volta os dous na Derby, Cristina animoume a mercar unha máis grande”, e agora ten un “parque móbil” motorizado con unha BMW F800S e unha Triumph Tiger 800

• Agora que viaxa case sen parar nas súas motos, cambiou tamén a súa apreciación dalgúns destinos. “De pequeno odiaba Portugal porque tiña que ir obrigado para mercar toallas coa familia, e agora é o meu lugar favorito, onde os condutores teñen respecto polas motos e fan sitio se as ven polo retrovisor”.

• Dicir que viaxar en moto é o mundo de David non semella esaxerado cando narra os encontros con outros moteiros de toda España: para unha viaxe de Chaves ata Faro xuntáronse afeccionados de Vitoria, Guipúzcoa, Asturias e Madrid, que pasaron xuntos varios días de cámping, e fano unha ou dúas veces cada ano.

Dende a Valenzá… ao mundo

• Na pandemia, as restricións de mobilidade animárono a visitar lugares preto de casa. “Por primeira vez fun pola capela do San Bieito de Cova de Lobo, por exemplo, e descubrín os hórreos de Loiro e a zona da Boutureira, na raia con San Cibrao das Viñas”.

• A maiores das tarefas domésticas e familiares, David implícase en “retos” como o da “mochila solidaria”  para dar apoio á asociación de Lugo “Somos Unidos por el Cáncer” .
  “Entre os moteiros fixémola circular, e cada un que a recibe deixa dentro algo simbólico de cada cidade. A min tocoume ir recollela a León e levala ata Vigo no inverno, no meu caso deixei dentro uns adhesivos, licor café e chourizos, e cando rematou en decembro do 2021 fixeron sorteo de dúas mochilas, porque se xuntara moitísimo material”, relata.

• Comezaron a chegarlle colaboracións dende Mallorca e cambia produtos de limpeza por visibilidade. “En Instagram coñecín a moteiros de toda España e cada vez que fago unha viaxe intercambiamos tamén adhesivos que nos identifican e nos manteñen en contacto para calquera idea que xurda”, detalla.

• Máis aló da raia peninsular, David quere ir con Cristina ata Roma en moto. “Cando casamos o seu pai estaba enfermo e non puidemos facela viaxe de vodas e quedou pendente e tamén me gustaría coñecer en moto os fiordos de Noruega”.

• En calquera momento da conversa, David conta detalles da súa doenza, a evolución e o seu agradecemento “á todo o equipo de nefroloxía do CHUOU, médic@s, enfermeir@s, persoal de limpeza, auxiliares, a toda persoa que traballa alí”, polo que considera a súa segunda vida.

• Acordamos con el comezar a utilizar novos “hagstags” nas redes como #dendeBarbadásenmoto… a ver se o facemos visible tamén.

• Boa viaxe David e compaña!!!

• 

Un convenio asinado polo Sergas fixo posible que Montse Merino comezase en 2020 a poñer en práctica dous proxectos musicoterapia a través das redes sociais e con soporte de familiares.

• “A xefa do servizo de Atención ao Paciente e Humanización Belén Piñeiro púxose en contacto comigo e a partires de aí, a directora do equipo de psiquiatría de Piñor, Chus Gómez, hai un ano que conta co meu traballo con persoas ingresadas no hospital psiquiátrico de Piñor”, explica Montse. O proxecto era comezar antes, pero a pandemia impediuno.

• Segundo a musicoterapeuta ourensá “somos sistema nervioso” e “a música, sons e improvisación favorecen a conexión e comunicación de todo o que somos, pois facer música e cantar activan vías internas, fisiolóxicas, e actúan tamén sobre a nosa comunicación e socialización”.

• Considera que a aparición das redes sociais permiten “contar moito” pero o maior efecto delas na comunicación “é o deterioro da escoita”. “Ponse no primeiro plano falar e expresarnos, pero non se traballa a escoita”, engade.

• Nese eido, o da escoita, o espazo de musicoterapia “favorece a opción de escoitar” e non se precisan requisitos para estar nel, “pode vir quen queira baixo supervisión do equipo médico, e cadaquén que veña como queira porque o que facemos é utilizar a voz e os instrumentos de xeito e os pacientes teñen espazo e abano de ferramentas para escoller como expresarse”

  

Unha peza artística en cada sesión

• No espazo de musicoterapia que ofrece o hospital de Piñor, Montse establece a improvisación como xeito de traballo e en cada sesión; os participantes fan unha peza artística “que vai asentando neles, e os elementos que aportan van quedando para ser utilizados na seguinte sesión”, detalla.

• Traballar a improvisación teatral, musical ou artística en xeral,  fai que se active o traballo persoal para solucionar problemas vitais. Ese traballo “é fundamental para as persoas que só teñen un plan para a vida, e pásano fatal cando ese plan cae, algo que é habitual”.

• O espazo de musicoterapia, para a musicoterapeuta, é un “pacto con seres máis sensibles e sen recursos para xestionar a súa xenialidade, fronte á situación de outros artistas que tiveron a sorte de atopar un camiño para expresarse no que reciben aplausos”, remata.

• As sesións hospitalarias de musicoterapia en Piñor son cada xoves, despois da merenda. “Facemos outra aparte, no lugar fora do hospital onde se fuma”, e nese espazo Montse quere recuperar as ideas de “seráns, foliadas e regueifas para facer música”, relata. Nesas sesións extra, tipo “jam sesión” participan, nalgunha ocasión, estudantes de musicoterapia de Portugal, Valencia, Cataluña ou Madrid.

  

A musicoterapia en Galicia

• Máis de 60 persoas son parte da Asociación Galega de Musicoterapia e traballan cunha oferta de servizos sociais-comunitarios, sanitarios…
  Dende a asociación galega, profesionais dos eidos sanitario e educativo desenvolven servizos como o de musicoterapia “cun modelo único en España, científico e membro da Confederación Europea de Musicoterapia o EMTC” .

• En 2017 celebrouse en Galicia o Congreso anual de Musicoterapia de España co pulo do colectivo galego presidido por Montse.
  “Queremos facer realidade o proxecto de organizalo primeiro congreso galego de musicoterapia, que xa estaba previsto en 2005 para celebralo en Ourense coa asistencia do músico, médico e musicoterapeuta italiano Gianluigi di Franco“, que faleceu antes.
  “Era meu referente, xunto con Tony Wigram e non chegamos a telo congreso”, lembra Montse.

• Os proxectos de musicoterapia trouxeron a Montse de novo a Ourense, onde comezara en 1993 como fundadora da Escola Municipal de Música do concello lindante co de Barbadás. Tralo seu paso como directora da Escola de Música de Santiago de Compostela nos primeiros anos 2000, organizou en Ourense, en 2013, o Primeiro Seminario Internacional de Improvisación de Jazz e Musicoterapia , ao que seguiron outras edicións.

• Tamén en Galicia, e nos últimos anos en Valencia, deu pulo dende Casa Baubo á formación de musicoterapeutas con un Curso Universitario de Introdución ao modelo Musicoterapia Científica Aplicada, que leva varias edicións. Neste momento busca sede na provincia de Ourense para un mestrado de Pedagoxía Musical durante fins de semana  dirixido a profesores, estudantes e persoas con curiosidade neste eido.

• Pequenas veciñas de A Valenzá e As Lamas xogan nalgún dos cinco equipos de fútbol feminino do club “Rosalía”, fundado en 2018 e que neste 2022 creou o equipo “biberón” de nenas de 3 a 5 anos, no que xa hai 7 xogadoras.

• Parte das doce futbolistas de Barbadás están na imaxe acompañadas polo vicepresidente da escola e club deportivo. Son : Patricia, Aldara, Matilde, Noa, Sabela e Zaira, faltan María e Paqui das “sénior”, Candela, Claudia e Sara do equipo infantil, e Laura do equipo “cadete”.

• O vicepresidente José Antonio Vázquez Félix “Yuse” amósase campante cando lembra que a ducia de mozas de Barbadás que hoxe están no club son as “sucesoras” daquel equipo feminino de Barbadás, pioneiro, que xogou os últimos partidos en 2015, despois de 5 anos de competición.

• Tamén houbo equipo feminino de fútbol na Rúa, que xogou un par de Ligas ata o 2018 e o da Unión Deportiva Ourense que tivo equipo “sénior” de mulleres ata que desapareceu no 2018.

• O directivo do “Rosalía” explica que esta Escola de Fútbol Feminino naceu coa idea de “facer equipos base, como promesas, infantís e cadetes, para nutrir o equipo de sénior da UDO” e ao desaparecer este, o “Rosalía” fixo equipo propio tamén coas “maiores”.

• A escola renaceu en 2018 despois da súa apertura un ano antes co pulo de Mario Gómez (hoxe presidente do “Rosalía”), Alba Rodríguez e Iván Gutiérrez, e no marco do equipo “Bosco” do colexio Salesianos de Ourense.

• “A convocatoria para que as mozas xogaran o fútbol en 2017 foi un éxito total, pero re-fundouse a escola un ano despois para cambiar o seu funcionamento, de xeito que todo o orzamento anual recaía nas xogadoras”, detalla Yuse.

• Cada xogadora paga unha cota de 21 euros mensuais “e teñen cubertos todos os gastos de equipamento, desprazamentos e calquera outro que se xere na competición da Liga Autonómica na que participan” . Co orzamento anual fanse colaboracións solidarias como as emprendidas cas ONGs “GaliciAME” , “Pequenos Superheroes”  e “Comongoal” .

• O actual vicepresidente chegou ao club “de casualidade” pois o presidente coñecíao e comezou a pedirlle, de xeito informal, que fixera fotografías dos partidos. “O club tiña páxina web e as fotografías dábanlle moito atractivo así que, para que as fixera sempre, o presidente levoume na directiva e aceptei o reto”, lembra.

Primeira escola integral feminina na provincia

• Xa tiveron premios como o da asociación de Mulleres Deportistas de Galicia  que, en 2019 recoñeceu a escola como “a mellor iniciativa a prol do deporte feminino” pois trátase da primeira escola integral deportiva feminina na historia de Ourense.

• O vicepresidente explica que tamén recibiron, neste mesmo ano, o premio da Asociación Galega de Xestores Deportivos  pola “xestión deportiva con perspectiva de xénero” e pensa que tiveron en conta “que a escola non se queda no meramente deportivo”.

• Así, para conmemorar en febreiro o Día da escritora Rosalía (que da nome á escola, ao club e aos equipos), as xogadoras entregan ao equipo contrario ese día, unha flor e un poema rosaliano escrito nunha postal.

• Este mesmo ano, as xogadoras máis novas recibiron como agasallo o libro “FORMIG4S Misión Rosalía”, escrito precisamente polo actual adestrador das “maiores”, Pere Tobaruela  .

Xogadoras de toda a provincia

• A escola está aberta a toda nena e moza que queira xogar ao fútbol con outras mozas, e vivir así a experiencia deportiva completa, en equipo.

• Entre os equipos “promesas” (2), cadetes, infantís, “sénior” e dende este ano o de “biberóns”, o club ten 107 xogadoras e un equipo técnico de 7 persoas. O último técnico en chegar foi Pere Tobaruela, que adestra dende hai unhas semanas ao equipo “sénior” tras a marcha do anterior adestrador.

• As xogadoras adestran tres días cada semana, nos campos de Oira e de Santa Cruz de Arrabaldo, e proceden de toda a provincia.

• Coa creación da liga autonómica “cadete” na actual tempada 2021-2022, o club “Rosalía” conta con 5 equipos en competición. “A progresión nestes poucos anos foi moi boa así que esperamos que as nenas e mozas vexan nesta escola unha ocasión para divertirse e mellorar”, conclúe Yuse.

• Pódense seguir os seus resultados deportivos e actividades nas redes sociais.

• Un grupo de veciñas de Sobrado do Bispo e Barbadás, ata o momento, forma parte do grupo de pandeireteiras da asociación cultural San Mauro, no que avoas, fillas e netas ensaian xuntas e prepáranse para a foliada do Día das Letras Galegas, coa axuda de Carla González Rodríguez, que lles dá clase dende 2014.

• Miriam, Noa, Ángeles, Manuela, Modesta, Leti, Pili, Chus, Tita, Amparo, Sinda e Alexandra son, ata agora, as aprendices de pandeireteira que asisten aos ensaios reiniciados tras a fase máis dura da pandemia, cada sábado no local da asociación cultural San Mauro, a poucos metros da capela do santo, na aldea de Barbadás.

• Carla forma parte, á súa vez, do grupo de rondalla e da coral da asociación, pero comezou a dar clase de pandeireta en Barbadás despois da súa participación nun festival de 2013, co grupo musical de Pobra de Trives.

• “Meu pai xa lles daba clase de rondalla e coral e eu participaba nos dous grupos, e cando actuei con meu grupo de Trives pedíronme que lles dera eu clase de pandeireta, e aí comezou todo”, relata Carla.

• As primeiras clases foron para apender o “toque” de muiñeira, e pouco a pouco, segundo ía mellorando a técnica do grupo, os ensaios derivaron cara a outros “toques” como o de “jota”, “pasodoble” e “rumba”, co que están a reiniciarse nestes días.

• “A muiñeira non é a más fácil, pero sempre se comeza por ese toque que se utiliza en todos os grupos musicais, despois practícanse todos os demais, pero pode que o máis complicado sexa tocar a pandeireta e cantar a un tempo”, detalla.

• Entre as “aprendices” está Manuela que foi a que plantexou a Carla “que se atrevese a dar clase de pandeireta”.  Para Carla, a proposta foi “unha responsabilidade enorme, e de cara a primeira actuación eu estaba moi nervosa, mentres que algunhas delas xa tiñan experiencia en tocar xuntas na rondalla ou cantar na coral e estaban tan tranquilas”, lembra.

Fórmase como profesora de música

• Carla estuda agora na facultade de Educación para ser profesora de música en Educación Primaria.

• A experiencia destes anos en Barbadás seralle moi útil e mantén as tardes dos sábados libres para axudar nos ensaios. Agora preparan xa a súa participación na foliada de conmemoración do Día das Letras Galegas, o vindeiro 17 de maio.

• “Participarán todos os grupos de música tradicional de Barbadás, e hai uns cantos”, anuncia. Despois de dous anos inactivo a causa da pandemia, o grupo espera recuperar o ritmo e a participación de veciñas e veciños interesados neste instrumento para o que compre practicar o movemento de boneca.

• Con Geni abrimos unha parte da historia recente, a da propia pandemia, pero nos comezos… aló por marzo de 2020… E non poderemos nunca falar daquel momento sen falar das costureiras de Barbadás, que aportaron material e horas de traballo na casa cando había tempo para facer de todo. Elas e tamén algún costureiro decidiron… coser.

• Naquel grupo, María Eugenia Da Costa Forneiro era unha das máis novas, vivía e vive na aldea de Barbadás, preto da vella fábrica de cerámica e porcelana Galos, na que traballaran os seus pais, cando estaba a pleno rendemento.

• Pasada aquela tempada de necesidade de protección e de confinamento, despois de coser centos de mascariñas semanais (episodio do que ela non nos falou) Geni volveu aos poucos ao seu traballo no taller de costura que abriu no barrio da Carballeira.

Costureira vocacional

• Sempre quixo coser, e aínda que no cole non estaba a gusto, sempre quixo aprender para mellorar … e así é a súa vida. Con 21 anos comezou a pasalo ferro e con 22 marchou a un taller que traballaba para Adolfo Domínguez en Maceda.

• “Comecei na prancha e pedín que me pasaran á máquina de coser, aos poucos, para non baixar moito a produción, e xa vin que me gustaba moito”, lembra Geni.

• Pasou tres anos aprendendo coa máquina de coser e despois decidiuse a estudar patronaxe. “Erguíame cada día as 5,30 horas para entrar no taller de Maceda ás 7,00 e cando saía ás 15,00 ía cara Baños de Molgas, para as clases da Escola Felicidad Duce, que tamén tiña aulas en Allariz”.

• E así conqueriu o título oficial de patronista téxtil, que lle serviu para optar a un posto de traballo diferente. “Con 29 anos aceptáronme como axudante de patronista na fábrica que tiña a empresa no polígono de San Cibrao das Viñas, porque cumpría tódolos requisitos, e por riba eu quería seguir aprendendo”, narra.

María Eugenia Da Costa Forneiro. Costureira de Barbadás, no seu taller . 24/02/2022 Foto:Rosa Veiga

Patronista e volta á costura

• E aprendeu: ao cabo dun ano era encargada da xastrería da liña U da empresa ourensá e Geni deixou de coser durante 11 anos, ata que lle propuxeron trasladala a Madrid e ela rexeitouno.

• “As novas condicións non me interesaban e decidín deixar ese traballo e montar un negocio nun baixo da familia”, e refírese ó seu taller  “Texabel” na rúa Filomena Dato do barrio ourensán da Carballeira.

• Comezou a traballar nel con unha amiga e cando ela atopou traballo, Geni seguiu porque se sinte “a gusto, porque é menos agobiante que manter unha produción nunha empresa”. Así que foi probando, con arranxos de roupa, con unha liña de roupa de nen@, comezou a construír a súa páxina web, buscou comerciais…

• “É complicado montar unha empresa e moitas cousas foron quedando a medias, agora teño clientela continua e podo comezar a pensar de novo en proxectos”, detalla.

• Conta con espazo suficiente para os arranxos de roupa e, neste momento, ten unha parte ocupada por traxes de noiva, de madriña e de primeira comuñón dunha amiga a prezo de saldo, ata remátalos.

• “Quixera dar clase de patronaxe para brindar a outras persoas coñecemento e práctica para traballar nunha empresa, porque aínda que eu teña o título oficial, descubrín que é moi básico para o posto de traballo”, e Geni pensa xa en buscar tempo para reformar o seu local, “e tentareino antes de que remate este ano”, concreta.

• Precisará axuda  de alguén máis no taller porque, xa agora, non fai traballos por falta de tempo, por exemplo, traxes de Entroido.

• Polo momento seguirá cos habituais arranxos pero xa pensa nos cambios que precisará facer… e en seguir aprendendo, e pasar de novo ao eido do patronaxe, seguramente dando clases e quizais recuperando a idea de facer unha liña propia de roupa.

• Veciños e veciñas de Bentraces apuntáronse en 2016 a clases de música tradicional, no proxecto ideado por Beatriz Fernández García e Pablo Martínez para levar clases de música a tódalas aldeas de Barbadás, para persoas de calquera idade…

• Tódalas persoas interesadas aprenderon con el a gaita, pandeireta, canto, tambor… e un ano despois estreáronse como grupo de música tradicional nas festas das Lamas.

• “Esa actuación supuxo un antes e  un  despois e medrou a motivación entre profesores e estudantes así que decidimos formar unha asociación que servira de base para a actividade e seguimos cas actuacións, tamén nas festas da Valenzá”, lembra Beatriz.

• Entre aqueles aprendices de música estaba e está Pilar, presidenta da asociación cultural que nos contou que o nome do grupo “Velaí Vai” foi sacado dunha canción tradicional que adaptaron para incluír na letra o nome da “costiña do Moredo” de Bentraces, a que leva até un vello lavadoiro na parte baixa da aldea, ó pé duns viñedos.

• Pilar lembra a actuación nas festas da Valenzá como outro fito na historia da escola de música e do grupo: “no día de San Bernabé, que é o patrón, houbo recortes na celebración así que os veciños acordaron non contratar música nin foguetes. Parte dos que vivían na parte vella levaron banda de gaitas á misa e fixeron celebración enxebre con empanada, inchables e nós, os de Velaí Vai”.

• Se nas Lamas foi a estrea, na Valenzá chegoulles o pulo definitivo. Pablo lembra que para aquela, todos ensaiaran moito e a actuación “foi a mellor de todas até aquel momento”.

E segue a música

• No repertorio deste grupo de 25 persoas, entre cantareiras, pandeireteiras , gaiteiros e outros músicos, hai cancións tradicionais, tamén as adaptadas como a da “costiña do Moredo”, “Licor de negro café” de Lamatumbá, “Vaca marela”, “A rianxeira”…

• A escola chegou ás aldeas de Barbadás antes da pandemia, trátase dunha “escola nómada” segundo Beatriz,  que tivo que reestruturarse polas circunstancias sanitarias. Agora retoma actividade.

• Pola súa banda, @s que forman parte do grupo “Velaí Vai”,  de varias aldeas de Barbadás como Bentraces, Finca Fierro, Loiro e A Valenzá, comezaron os ensaios en outubro de 2021 e xúntanse cada xoves ás 20,00 horas no local social de Bentraces, fronte a igrexa.

• Alí Pilar, Conchita Marité, Estrela, as dúas mozas que se chaman Pili, Luz (Lucita), Antonio, Beito, Javier, Rosa, Clara, María Dolores, Roberto, Lucía, o acordeonista Manuel, Charo, Quique, Lorena e o gaiteiro Javi. Algúns deles, por parellas botan un baile se o ambiente se anima.

• E así pasou, o ambiente medrou nun encontro diante do lavadoiro, ao pé da costiña do Moredo…do que  haberá imaxes publicadas en breve.

• Polo momento, quedan presentados…

• En terra de rochas e canteiras, como é San Lourenzo de Piñor e a súa contorna, é lóxico que esa materia prima dea para vidas e obras arredor dela, como a do escultor Antón Faílde, recoñecido como artista polo seu xeito de traballala. E na procura súa, demos coa súa familia ben preto, en Ourense, na marmolería Faílde.

• A súa filla política, 6 netos, varios bisnetos e un tataraneto do escultor andan preto e formaron parte da súa vida en Ourense. El nacera en 1907 e faleceu en 1979, e a familia sabía que fora criado por unha muller de Godexás (no concello de Barbadás) pero non sabían do lugar.

• Teresa Garrido (filla política do escultor) e a súa filla Laura Faílde acordaron no pasado Nadal, tentar localizar a casa na que o seu sogro/ avó pasou parte da súa infancia, da que apenas tiñan datos.

• Hai tres semanas os fillos de Teresa e Miguel Angel Faílde, fillo do escultor Antón (falecido en 2019) foron ata a aldea de Godexás, acompañados por Manuel “o Riós”, canteiro de Parada que foi aprendiz de Faílde.

• Manuel falou con veciños da aldea e deu con dúas casas que poderían ter sido o fogar infantil do escultor, lindantes entre si e situadas fronte a unha fonte cuberta por un gran arco de pedra con vistas cara a cidade de Ourense.

• Unha das vivendas (a situada á dereita nas fotografías) é propiedade de María, a panadeira de Piñor, que nos confirmou que a que foi nai do escultor dende os 2 anos, vivou nunha delas, tal como lle contaba a ela a súa avoa, sen lembrar en cal.

Historia familiar

• Antón Faílde tivo dous fillos que el mesmo criou cando a súa esposa se separou del. O maior deles faleceu aos 11 anos e o pequeño, Miguel Ángel Faílde, casou con Teresa Garrido.

• Ela é agora a testemuña máis directa na familia para lembralos detalles da vida do escultor e do seu fillo. Narra que o pai de Antón era ebanista de carruaxes de cabalos, e morreu dun disparo cando a súa nai estaba preñada. O bautizo deste fillo celebrouse na Igrexa da Trinidade de Ourense e cando pasaran 2 anos, a nai marchou cara América “y dejó al pequeño Antón en casa de Rosiña de Godexás, que ya era ama de cría de una niña apellidada Abeijón”.

• Luis Trabazo no seu libro “Piedra, barro y bronce en tres escultores gallegos frente a la estética de lo deleznable”  detalla que o neno Faílde foi deixado ao coidado de “la Rosiña de Godexás, una mujer muy buena de unos 60 años de edad de la que Faílde guarda un recuerdo imborrable y un afecto que no se ha extinguido con el paso del tiempo”, segundo recolle no seu libro de 1978.

• “Hubo un momento, dos o tres años después, en que los abuelos quisieron llevarse al niño con ellos y entonces Failde tuvo que dejar la casa en Godexás e irse a vivir con ellos a Piñor, pero como estaban cerca, la propia Rosiña iba a menudo a ver a su Toniño y otras veces era Faílde quien hacía una escapadita para ver a la Rosiña”, tamén detalla Trabazo no seu libro e corrobora a memoria de Teresa.

• Rosa era rianxeira e ía vendelos produtos da horta ao mercado de Ourense, que naquel intre estaba na prazas da Magdalena e do Trigo, e voltaba a casa con doces e chucharías para Antón.

O avó escultor

• Os netos de Faílde José María, Antonio e Miguel Ángel, lembran que Antón era un avó “muy familiar y con predilección por los niños, seguramente eso le inspiraba para sus maternidades y figuras de niños”, detalla José María.

• Traballou en talleres que foron cambiando de local na cidade de Ourense, e os netos lembran velo “siempre trabajando mientras estábamos con él y jugábamos con el barro” . Fernando lembra que lles falaba “mientras dibujaba en servilletas” e púñalles tarefas como debuxar árbores.

• Gustáballe levalos polo monte e lembran ir por un bosque en Gustei ou á casa que tiña para pasalos veraos en Bamio de Cima (Coles), e sempre lles contaba historias. “Murió de forma inesperada en su casa de la Rúa dos Fornos nº 11 y mi padre vino a avisarnos”, lembra José María. Despois viron que deixara moita obra feita da que non sabían os seus seguidores.

• Tamén souberon da relación do seu avó ca Xeración Nós: lembran a Eduardo Blanco Amor o día que o avó llo presentou na rúa, cando ían mercar rotuladores, e que o  lugar habitual para atopalos era a xeadería El Cortijo, na rúa do Paseo, onde ían para que os invitaran a xeado.

Faílde pai e fillo traballaban xuntos

• A esposa de Miguel Ángel Faílde e nora de Antón Faílde, Teresa, vivíu o “vínculo especial” que había entre pai e fillo. Traballaron xuntos para o Banco Español de Crédito, nas oficinas de tódalas provincias de España, tamén na Virxe de Fátima, da parroquia do Couto (Ourense) e no colexio dos Maristas.

• Laura sabe que seu pai Miguel tiña o convencemento de que ser escultor “era incompatible con tener familia y le gustaba mucho la piedra, así que la llevó al terreno comercial con el trabajo de marmolería”, detalla. E na marmolería segue a actividade de Laura e a do seu irmán Fernando, mentres que os demais desenvolven diferentes profesións en Ourense e en Nápoles (Italia).

• Os netos que puideron pasar tempo co avó Faílde lémbrano “no como un abuelo escultor, sino como un abuelo fantástico, que además quedaba con nosotros para darnos una paga semanal de 25 pesetas e invitarnos a helado”, narra José María.

• O avó Faílde traballou continuamente e expuxo a súa obra entre a exposición de 1940 no Orfeón, até a de 2018 na Sala Valente de Ourense (antigo Banco de España). Tamén nunha mostra póstuma compartida con Laxeiro e Comeiro no Pazo de Vilamarín, e outras posteriores polo centenario do seu nacemento en 2008 polos 30 anos da Escola Superior de Deseño que leva seu nome en Ourense… e máis.

• O fillo do escultor foi sempre moi coidadoso coa obra do seu pai, segundo lembra outro dos netos de Antón, Miguel Ángel, e “entendía que su legado es dignificar la obra y no hacer negocio con ella”, e así o viviron tamén os seus seis fillos José María, Fernando, Miguel Ángel, Antonio, Laura e María Teresa.

Unha obra en Barbadás, moitas en Ourense

• A familia ten localizado un traballo de Antón Faílde no municipio de Barbadás. Trátase dun panteón do cemiterio de San Lourenzo de Piñor, encargado para a familia Lobit que vivían na rúa Santo Domingo de Ourense. É posible que haxa máis pero descoñécenas.

• En Ourense, pola contra, podemos ver parte da súa obra, entre outros lugares públicos, a poucos metros do Pavillón municipal de deportes (un mural de pedra), ou en varios puntos do cemiterio histórico de San Francisco, onde anxos e outras figuras súas diferéncianse das de outros autores.

• O interese arredor da súa obra non é cousa nova e cada lembranza dela, en exposición ou en publicacións, renova a curiosidade polo seu xeito de traballar. Así que queremos contribuír ao seu recoñecemento e a manter viva a súa arte.

• O fotógrafo Mani Moretón, veciño tamén de San Lourenzo de Piñor, fotografou toda a súa obra para catálogos e publicacións institucionais arredor de Antón Faílde.

• E seguiremos arredor deste “escultor que escoitou a música das pedras”, para tentar traelo entre nós polo que nos conten del as persoas que o coñeceron dalgún xeito. Grazas a todas elas polo pulo e pola súa testemuña.

• Como exemplo, este escrito dun dos seus netos. Así viu/sentiu José María Faílde (o único que non está nas fotografías que acompañan este texto) ao seu avó Antón Faílde.

Título: Melodía de un cincel

Repicar rítmico

de precisos golpes

Son o traballar o granito 

con maceta e cinceles 

 A suor brilando na súa pel

 po no seu mandil azulado

 é o meu recordo del 

 dun avó adorado

Olor a barro fresco

de torsos espidos

Po de granito

de acabados pétreos

Son recordos vivos  

da miña feliz infancia

son anhelos nostálxicos 

dunha agradable fragrancia

Xesto serio ao esculpir

tornase en explosiva ledicia

ao detectar a presenza ou o vir

da súa amada familia

Avó ou artista 

Artista e avó 

Humilde artista 

orgulloso avó 

Arte no querer 

amor o crear

Apreciei a súa arte o crecer 

o seu amor fíxome soñar 

Artista na pública lembranza

pai do meu pai nas íntimasemocións

Alguén que deu vida á pedra 

quen alegrou por sempre os nosos corazóns

• Ángeles Romero Vázquez chegou A Valenzá en marzo de 2021 para impartir unha formación laboral para adultos, encargada polo Consorcio Galego de Igualdade e Benestar, no que era a súa adicación principal.

• “Coñecía A Valenzá de vir tomar algo con amigos e amigas pero nesa ocasión, antes e despois das clases, comecei a fixarme na rutina do barrio e acabei por mercar aquí todo o que preciso e por sentarme nun banco para observar ás persoas que se movían por cada zona”, detalla con risos.

• Descubriu un par de locais baleiros e en aluguer, con escaparate grande, e estudou o tránsito de veciños e veciñas por eles, até que se decantou polo actual.

• “Decidín abrir a tenda para ver a posibilidade de converter en ocupación algo que sempre me encantou, que é a decoración de espazos e o deseño de mobles para facer máis habitable e funcional calquera espazo”, explica.

• A familia do seu cuñado ten unha carpintería en Arnoia, con experiencia no sector dende hai 4 xeracións, e puxeron en marcha a finais de 2019 a liña “Utile”  de mobles de madeira maciza en piñeiro galego, abeto, castiñeiro, carballo e outras. Na pandemia comezaron coa venda en liña e o nome “Utile” pasou a ser o da tenda que abriu Ángeles hai agora 7 meses, na Valenzá. Pero iso cambiará en poucas semanas, porque tamén foi trocando o seu xeito de traballar.

A mestura será o diferente en “Melangué”

• Nos meses transcorridos dende a apertura da tenda Ángeles descubriu que o que precisan os seus clientes son proxectos completos con mobles e elementos deseñados especificamente para que se adapten a cada espazo, a medida, e para facelo o máis funcional posible.

• “Sempre deseñei cousas prácticas para a miña casa, para a da miña familia e para a de amigos e amigas, e agora vexo que isto é o que precisan moitas persoas da Valenzá, así que estou a trocar a idea Utile, ca que abrín e que non é a que funciona aquí, por outra chamada “Melangué” … e xa ten os novos rótulos encargados.

• A idea de “Melangué” procede do francés “melangé” que alude á mestura e combinación de elementos diferentes. E Ángeles sempre aplicou ese concepto no seu entorno, tamén na actividade como formadora. Os escaparates de súa tenda son cambiantes e combinan espellos, estantes, mesas, cadeiras, adornos orixinais… e crean espazos diferentes cada pouco tempo.

• Xa leva semanas traballando coas súas propias ideas, pero co cambio de nome ese xeito de traballar pasará a selo principal: deseñará mobles e elementos funcionais, feitos na carpintería familiar, e combinados cos de provedores de calquera lugar do mundo. “Visito a casa na que queren facer cambios ou reformas, deseño e busco para atopar a mellor relación calidade-prezo en todo aquilo que aquí non podemos facer”, engade.

• Os seus proxectos son para facer “eses cambios que se precisan para darlle nova vida a un salón, por exemplo” ou para “aproveitar o máximo unha habitación xuvenil mesturando de xeito funcional unha cama-tren (dúas camas colocada unha por riba da outra, como liteiras, pero solapadas só en parte) con estantes e mesa de traballo”… e agora iso é o que fai.

… E liñas propias como futuro inmediato

• Entre as súas propostas, estarán tamén liñas propias de mobles, como a dirixida ás habitacións d@s pequen@s da casa. “A miña primeira proposta completa será unha liña de mobles Montessori, con deseños propios de camas, cabeceiros, mesiñas auxiliares… que resulten divertidos e accesibles para @s escolares”.

• Nesa liña está xa a experimentar con materiais atractivos, como os taboleiros de madeira OSB combinados con outros materiais (na primeira foto un exemplo da súa investigación).

• E deseñando e formándose ela mesma no eido dos mobles, Ángeles rematará o seu segundo ano na Valenzá…

• Moita sorte para o segundo ano e seguintes!!

• A nai de Ana Valado contoulle que cando ela era pequena estaba moi preocupada porque tardou moito en comezar a falar… e mira ti que en canto arrincou cos primeiros sons ninguén foi quen de parala.

• “Esa situación represéntame totalmente e lembro tamén cando protagonicei unha representación teatral no meu colexio en Santiago de Compostela, eses dous episodios foron nos meus comezos para chegar até a unión que sinto coas persoas e co reto da comunicación”, relata Ana.

• A obra teatral era “A tía lambida” de Eduardo Blanco Amor e supuxo para Ana un paso cara adiante, de feito, Ana quixo que lle fixeramos unha das fotografías deste artigo no escenario de A Valenzá, e podería levar o título de “a marca Ana Valado naceu nun teatro”, ela concorda.

• Naceu como veciña do Fonsillón, e despois da súa etapa en Santiago de Compostela, volveu a Barbadás. Estudou Economía, Administración de Empresas (ADE), un maestrado de Técnica de Prevención de Riscos e o certificado do “Máster Bussines Analitics” (MBA).

• O seu foco, segundo nos explica, sempre foi o eido psicosocial e finalmente conseguiu unir todo o que aprendera cunha posterior formación en dirección de persoas. Por fin deu co que máis lle gusta facer que é “xerar valor nas persoas despois dun proceso de posta en valor persoal tendo en conta as emocións e todas as súas capacidades e habilidades”, relata.

• No seu caso persoal, o proceso de marca comezou cando aceptou que ao longo da súa vida, ela que é Ana Belén Fernández Valado foi “Ana Valado” , para todas as persoas que trataron con ela. “O nome da miña marca estaba aí e entendín que tiña que respectalo porque así é como os demais me ven ”.

• A súa seguinte fase, a actual, é “potenciar este plan de creación de marca para pemes (pequenas e medianas empresas) e para persoas, porque detrás de cada negocio o que hai é persoas”, así ten activos o seu “Plan Pemes” e o seu plan “Marcas de Persoas”, e nese marco imparte formación para que outros comecen ese proceso, como a do pasado mes de novembro no local municipal do parque da Solaina.

• Nas súas sesións formativas cada participante “pode descubrir que ten que ser a súa propia marca e facela medrar a base de proba-erro para que poida ser base das relacións persoais e laborais”.

• No marco do Colexio Profesional de Economistas de España leva un ano no equipo directivo de Marketing. Coa súa Marca Valado  implementa no colectivo os seus plans Marcas de Persoas, Plan para Pemes e Micropemes e Plan para Empresas, e sempre coa idea central de “poñer en valor para que quede pegada da túa marca”, detalla.

• Gústalle definir o seu traballo como “destaponar o potencial de cada persoa para que saia e se faga visible para os demais, trátase de dar luz a ese potencial que estaba oculto”.

Fotografía para comunicarse máis

• Ana tamén se autoforma e “medra” coa fotografía . “Con ela falo das persoas e con elas, eu fago as fotos, que tamén falan de min, claro, pero o que máis me interesa é saber que ven os demais cando as miran e que mo conten”.

• Nese eido, expuxo a serie fotográfica titulada “4 pesetas” no local Mur Marxinal arredor do espazo interior da vella casa de Baños de Ourense e a partires da lembranza dunha visita que fixera de pequena a ese mesmo lugar, con parte da súa familia.

• “Esa exposición arredor da casa de baños do arquitecto Vázquez Gulías, foi medrando coas emocións e sensacións que alí me transmitiron as persoas que a viron e gustaríame que elas medraran tamén nese encontro”.

• A exposición será itinerante dende xa e en xaneiro irá a unha pequena sala de exposicións do estudo de arquitectura Doos Arte, na Torre de Ourense  e avisaremos da súa chegada a Barbadás.

  

• Cóntanos Andrés Rodríguez Yáñez que o grupo teatral The-Sastre   xurdiu da necesidade de “dar un xiro profesional” á actividade da Escola de Teatro Caixa de Sastre na que levaban un tempo Silvia Alvarado, Rubén “Pena”, Alexia Iglesias e Cristina Pérez. Todos teñen un traballo independente da súa actividade teatral e así levan 12 anos.

• O grupo so representa obras propias, a maioría saídas da cabeza de Andrés, nunca adaptan textos de outr@s e van pola quinta que estrearán o día 4 de decembro en Palas de Reis e en breve e traerán a Barbadás.

• A primeira foi “Sonos” centrada en pensamentos e situacións cotiás en parella, seguida de “Soldados de chumbo” arredor da homosexualidade e os diferentes motivos que xeran violencia entre as persoas. Despois, o texto “Os crápulas opiáceos” situou a actores e público na Irlanda dos anos 70, nun espazo e tempo do conflito armado co IRA e da situación dos seus presos nas cadeas inglesas

• A cuarta obra, “Cosa Nostra” foi unha comedia aceda arredor dos “Dez Mandamentos”  e centrada nunha muller que quere poñer fin ó oficio común de tódolos membros da súa familia : “asesin@”.

• A seguinte obra foi tamén unha comedia co título de “Os segredos de Greta” . Segundo o seu autor, trátase dun enredo amoroso entre dúas mulleres, un home e un espello “que supostamente da resposta a tódalas preguntas que lle plantexan”, e xa estivo na Casa de Cultura Manuel María de Barbadás .

A pos-pandemia chega con nova obra e nova federación de teatro amador

• Ca chegada da pandemia, a actividade teatral, como tódalas demais, paralizouse e o grupo retomou ensaios “virtuais” en outubro de 2020.

• Pendente de estrea está agora “Neve en outono” que porá en escena una “crítica aos totalitarismos” con motivo dos implantados e mantidos en Arxentina polos xerais Videla, Viola e Galtieri, e non deixa de lado temas como os remordementos.

• Os ensaios reais comezaron nestes días na casa de Andrés, en Loiro, e volverán nesta mesma semana á Casa da Cultura Manuel María de Barbadás . “Por sorte somos un grupo pequeno, no que actúan 1 ou 2 persoas e o resto facemos o resto dos traballos técnicos”, e con esas características mantéñense, porque lles gusta interpretar, sen máis… nin menos

• Coa quinta obra a punto de estrea, Andrés xa ten en mente a sexta: unha comedia arredor da avaricia e posiblemente titulada “Deus non quere calderilla”, da que xa ten os debuxos da historia.

• Dende hai 3 anos (interrompidos pola peor etapa da pandemia) o grupo desenvolve unha actividade semanal coa ONG de Ourense Valores SC na que mozas e mozos procedentes de culturas diferentes aprenden e escenifican exercicios que facilitan a súa integración e relacións sociais, nun espazo da nova Biblioteca de Ourense .

• O grupo The-Sastre foi cofundador da Federación de Teatro Amador de Galicia (Feteagal ) en febreiro deste mesmo ano 2021, tras unha crise na federación anterior. É membro así da estatal Escena Amateur  na que xa viu recoñecido o seu traballo coa ONG ourensá con unha nominación ao Premio Juan Mallorga pola reportaxe audiovisual desa actividade.

Segue a escola de teatro

• Andrés é profesor de Educación Infantil no colexio Santo Ángel, no barrio do Couto en Ourense, onde imparte ademais formación na Escola de Teatro, que xa é unha actividade fixa entre as extraescolares, dende 1995.

• “Nesta escola nunca hai actor ou actriz principal pois todos teñen o mesmo tempo sobre o escenario” para obras escritas por el ou por Silvia Alvarado.

• Desta escola precisamente, saíron parte das integrantes do grupo teatral adulto The Sastre.

  

• En Sobrado do Bispo hai unha asociación cultural  con coral propia chamada “Voces e Cordas” e a súa presidenta, Beatriz Crespo Raindo, leva meses preocupada pola falta de fondos para facer actividades e na procura de novas voces para ampliar a coral que xa ten 35 anos de vida.

• A coral retomou os ensaios semanais hai 15 días, “con primeiras sesión separadas para voces femininas e masculinas, pero que serán conxuntas en breve, segundo detallou Beatriz tralo segundo ensaio feminino no local da asociación “Voces e Cordas”, na vella escola de Sobrado do Bispo.

• Holandesa de nacemento, neta de muiñeiros do río Eume emigrados a Holanda e con pais de Ferrolterra tamén emigrados, Beatriz volveu a Galicia.  Asentouse en Allariz e de alí pasou a vivir a Bentraces, hai 12 anos, tras coñecer a Mario de Sobrado do Bispo, que hoxe é o seu marido.

• “Inmediatamente coñecín ás voces de Sobrado na que tamén me admitiron, e agora forman parte dela 12 voces femininas e 12 masculinas, dende os 18 até os 86 anos, que son un luxo polo seu timbre e forza”, detalla a presidenta da asociación cultural.

Coral histórica busca voces

• Beatriz fai un chamamento a toda persoa interesada en forma parte desta agrupación musical que considera “un diamante en bruto” polo potencial das voces que están de novo en fase de preparación trala pandemia. “Tamén queremos que volvan as que a foron deixando neste meses de inactividade, e así retomar con forza a nova etapa deste grupo de persoas apaixonadas do canto, que funciona como unha familia”, engade.

• As voces candidatas pasan unha proba co director e organista da coral, superada xa hai dúas semanas por Purita, que é a última persoa engadida até o momento.

• A coral foi fundada en 1986 por Arsenio Alonso Araújo que foi o seu primeiro director. É de participación voluntaria, con ensaios cada martes e venres de 20,00 a 21,30 horas, para as mulleres, e os xoves para os homes.

• Hai 33 anos que está baixo a dirección do mestre organista Epifanio Nóvoa Valencia .  No seu repertorio están cancións relixiosas, medievais e temas folclóricos, con letras de Modesto Blanco, integrante da coral e música do director Epifanio.

• A asociación cultural que arroupa a coral conta con 270 soci@s con cota anual de 10 €, “insuficientes” para manter actividades, segundo a súa presidenta. Magosto, ensaios do grupo de pandeireiras Vagalume e as propias actividades da coral como participación en encontros con outros grupos de voces , precisan financiación.

• “A coral estrearase este ano, en principio, na misa de Nadal da parroquia de Sobrado do Bispo, e agora que nos poñemos a punto, poden chamarnos de calquera concello e alí levarmos as nosa música”, ofrece Beatriz. Xa teñen concretada unha actuación, tamén para Nadal, no concello de Xunqueira de Ambía, no que ela traballa como Técnica de Turismo do Camiño Mozárabe.

• En internet podedes ver publicacións arredor desta agrupación, das súas actividades e gravacións que podedes gozar en tódalas ligazóns que vedes no texto, como esta titulada “Sobrado Canta” en Spotify e en Deezer .

Outras músicas na asociación

• Beatriz quere retomar e seguir con actividades como as clases de pandeireta que impartía Raquel para o grupo “Vagalumes” , os ensaios da banda de música ou tentar de novo o taller de percusión que hai 2 anos contou con poucas persoas interesadas.

• Lembra que a última actividade antes da chegada da pandemia foi a asistencia ó programa Bamboleo da Galega TV.

• Dende aquela, descartaron retomar as máis sociais, como o magosto, por exemplo, que queda adiado até 2022. Até entón, Beatriz espera un novo pulo para a coral e toda a actividade musical da asociación que preside partillando seu tempo co seu traballo en Xunqueira de Ambía e ca súa actividade como axencia de viaxes en liña .

• Andrés López Fernández é un emprendedor e empresario asentado en Barbadás, natural de Verín e con estudos rematados en Ourense, cidade que lle parece “fantástica” para a vida de parellas sen fillos. “Cando comezamos a ampliar a familia buscamos e atopamos o noso lugar na Valenzá, onde hai moitos parques, colexios novos, natureza ben preto e beirarrúas moi anchas e cómodas, entre outras cousas moi prácticas para cando tes pequen@s”.

• Tras rematalo grao universitario de Administración de Empresas (ADE) e posterior mestrado, fíxose empresario por vocación e dende que comezou en xaneiro de 2017, é un “teletraballador” que deseña estratexias de márketing e que ten o teléfono móbil como principal ferramenta de traballo e internet como ecosistema laboral.

• Dende o principio deu pulo á empresa Kuatro Márketing  con compañeiros de estudos como Adrián Santos e Miguel Madriñán e co tempo foron engadíndose colaboradores para crear un equipo multitarefa no que tamén están Silvia e Iván Meno, entre outros.

• O nome da empresa débese o que se consideran, na teoría do márketing, os catro “P”: Produto, Prezo, Punto de Venta e Promoción, e Andrés falta tamén dun quinto “P”, o de “Persoa”, que fai de elemento diferenciador para quen o ten en conta.

• “O que mellor se nos da é enfocar unha estratexia co punto de vista do cliente, comprender e asumir a súa preocupación de ser visible e solucionarlle o como”, desvela Andrés.

• “O que máis ilusión me fai traballar con unha empresa dende que nace e ir medrando con ela, e ir vendo como as necesidades varían en calquera sector”, explica.

A empresa medra cos clientes

• Cando comezou, facer unha web era o máis demandado pero agora “as necesidades van derivando cara as solucións para contidos, xestión de redes sociais, formación e ferramentas de xestión, é dicir, agora todo se enfoca máis no social que no técnico”, detalla.

• Os que precisaban web, quixeron despois tenda en liña e “agora necesitan mellorar a súa interacción social e publicar un contido diferenciador e de calidade”, agrega.

• As redes sociais evolucionan tamén continuamente e facilitan, a profesionais como Andrés, o traballo diario nas propias redes sociais. Hai eivas nelas, e en Kuatro Marketing botan de menos, por exemplo, que Instagram permita programar a publicación das súas Historias.

• Con algo máis de 5 anos de experiencia, Kuatro Márketing xa pode contar que desenvolveu plans de márketing e colaboracións en comunicación para empresas dos sectores da moda, construción e reformas, comercio local, servizos sanitarios privados, turismo rural no Camiño de Santiago, hostalería e restauración, industria, organización de eventos, e algún outro.

• Traballar dende Barbadás non é problema para ter clientes en calquera lugar. Está a 50 minutos de Vigo, de Santiago de Compostela e a moito menos de Ourense ou do Parque Tecnolóxico de Galicia. Na contorna máis próxima traballa o márketing das tendas Jesús de Ourense , do restaurante Cova do Savio da Valenzá …

• A empresa deseñou o márketing dunha guía privada de turismo e eventos en Mallorca, o de unha empresa de construción de Lleida, o da empresa de servizos “vip” Akuna  de dous emprendedores da Merca en Ibiza.

Máis vídeos e creatividade

• Actualmente o traballo de márketing inclúe cada vez máis, a gravación e edición de vídeos,  pois acadan maior rendemento “por clique”.

• Para Andrés a preocupación é “atopala creatividade para amosar cada vez máis en menos tempo, hai que ser máis creativo e aumentala capacidade de empatía e para iso hai diferentes fórmulas que hai que poñer a proba continuamente porque o que vale para uns non sirve para outros”, explica.

• Lembra que entre os seus maiores retos estivo a empresa MRF (Mecanizados Rodríguez Fernández ) con mercado en toda Europa, e entre os que lle gustaría afrontar está o da formación: compartir coñecementos con estudantes, como fixo xa nalgunha ocasión no centro de FP “Portovello” de Ourense.

• E xa comparte algún: recomenda a ferramenta de Google Analytics, ou o uso de calquera xestor de redes que permita programar as publicacións, e lembra a importancia de “segmentar” os posibles clientes nunha promoción, e o difícil que é cando hai moita competencia no sector da empresa que quere darse a ver.

• O equipo de psiquiatría do hospital de Piñor e os seus pacientes (os históricos e os actuais) forman parte da proposta do Servizo Galego de Saúde (Sergas) seleccionada pola Comisión Europea como socio para deseñar   “futuras maneiras de vivir na encrucillada entre arte, cultura, inclusión social, ciencia e tecnoloxía”. A iniciativa chámase La Nueva Bauhaus e, nun esforzo colectivo, quere “imaxinar e construír un futuro sostible, inclusivo e fermoso para a mente a para a alma de tod@s”.

• A xefa da sección de Psiquiatría e responsable clínica do hospital, Chus Gómez Rodríguez, falounos do vello soño do equipo sanitario “de recuperar e dar visibilidade ás obras dos doeentes que foron atendidos no vello psiquiátrico de Toén”.

• Ela mesma comezou a traballar naquel hospital en maio de 2005, e aos poucos meses, xa na xefatura, tratou de “dignificar”  o espazo e o traballo.

• En 2012 pacientes e equipos foron trasladado ao hospital de Piñor donde a psiquiatra Alcira Cibera e o terapeuta ocupacional Martín Estévez, iniciaron o traballo de recoller tódalas obras artísticas realizada en Toén “e de xeito altruísta,   fotografaron e catalogaron cadros, esculturas, maquetas e todo tipo de creacións, tamén escritas, pois loucura e literatura están tamén relacionadas”.

• As obras estaban no taller ocupacional do vello hospital “e ciscadas por corredores e cuartos da instalación”,  foron reunidas en caixas e gardadas no “novo” hospital de Piñor (hoxe están na capela).

“Arte Espida” para humanizar

• “A chegada da psicóloga Marta García, na súa etapa de rotación, despertou aquel desexo noso de poñer en marcha o proxecto global Arte Espida para dar a coñecer a arte que estabiliza a estas persoas, sen formación artística de tipo académico”, relata Chus.

• Lembra que antes da pandemia, Marta (que tamén é historiadora da arte) puxo en marcha un espazo diferente os talleres ocupacionais pero de “creación libre e voluntario”, coma tódolos talleres dos doentes, e tentouse, coa xerencia sanitaria, destinarlle un espazo na primeira planta do hospital, que estaba baleira… pero chegou a pandemia e esa primeira planta do hospital destinouse a acoller e tratar a enferm@s de COVID durante varios meses.

• A idea era instalar un museo permanente, un espazo de creación “guiado por Marta” e unha sala audiovisual para conferencias na que amosar estas creación ós cidadáns e para invitar aos artistas. O proxecto foi premiado cun accésit nun concurso sanitario de humanización , e xurdiu a proposta de levalo a unha convocatoria europea.

Pronto exposición no Marcos Valcárcel

• “A xerencia sanitaria contactou con centros sanitarios de toda Galicia e resultou que este proxecto noso é o máis potente,así que foi incluído no programa presentado polo Sergas (único servizo de saúde europeo que figura como socio en La Nueva Bauhaus )” explica Chus, que concreta ademáis que de saír seleccionado finalmente,  poderíanse facer reformas na contorna do hospital para construír un museo exterior e, por exemplo, no actual espazo de aparcamento “un espazo de creación con madeira e cristal, con vistas privilexiadas sobre a cidade de Ourense”.

• Nos percorridos desta arte, está a exposición Art Brut Pinacoteca Psiquiátrica en España 1917-1990  organizada pola Universitat de València en 2010 e comisariada por Ana Hernández.

• “A comisaria veu persoalmente ao hospital para preparala, levou 20 obras e dixo que en Barbadás temos unha das mellores compilacións deste tipo de arte de toda España”, lembrou Chus.

• A seguinte exposición está prevista no segundo semestre de 2022 no Centro Cultural Marcos Valcárcel de Ourense. Os traballos de selección das obras comezarán en breve, aparte da organización de encontros e conferencias arredor da creación vencellada á psiquiatría.

A vida dos doentes psiquiátricos segue

• De xeito cotiá, unhas 115 persoas (persoal sanitario e de servizos de mantemento incluídos) ocúpanse das 69 persoas das unidades de atención continuada, media estancia e longa estancia, e das 70 consideradas “poboación flotante”. Ao cabo do ano, segundo Chus, o dinamismo propio da vida neste hospital dá un dato de ingresos e altas case exactamente iguais: 286 e 287 respectivamente, sen lista de espera.

• “Para nós o éxito está en que cada persoa que chega dende o Complexo Hospitalario Universitario de Ourense (CHUOU) reciba a atención que precisa para ser autónoma e poida marchar canto antes, sabendo que pode contar con nós e mellor se non nos necesita”, desexa a responsable clínica.

• Para esa atención especializada, os doentes chegan dende a Unidade de Agudos do CHUOU e teñen en Piñor un equipo de 4 psiquiatras e psicólog@s, 2 terapeutas ocupacionais, 2 traballadores sociais, 2 coordenadores de enfermería, auxiliares e os cans Alma e Curro, animais de compañía que axudan a “dulcificar e dar aire máis familiar a este lugar de atención multidisciplinar e o menos institucionalizado posible”, agrega.

• Para definir a actividade deste hospital “aberto”, a súa responsable clínica escolle a palabra “hospitalidade”, e destaca que é un lugar agradable no que viven durante un tempo algunhas persoas, ingresadas ou non, para as que se busca o mellor en cada momento, de xeito que a atención de todo o equipo “adáptase a elas e non ao revés”.

• Todos eles poden partillar o seu tempo entre a biblioteca, ximnasio, cine, actividades de mañá ou de tarde, talleres ocupacionais… e o blogue propio dos doentes O candil sen luz .

• Se aludimos a un posible listado de necesidades, Chus explica que a Unidade de Coidados Especiais, cos casos máis graves e que requiren atención continuada, xera unha enorme carga emocional e laboral para a que se requiriría, a maiores, unha psicóloga e “moitas máis enfermeiras”.

O Tangaraño é o favorito nos paseos

• O terapeuta ocupacional Martín Estévez, cóntanos que a relación coa contorna do hospital céntrase nas saídas, das que a preferida é a que ten como destino o Tangaraño, preto do San Bieito de Cova de Lobo.

• “Durante o verán fomos alí unha vez ao mes, e gustaríanos plantexar andainas abertas a quen queira participar con nós, tanto nas zonas máis urbanas do concello como nas paisaxísticas que temos arredor”, detallou. Destacou a disposición dos veciños de Bentraces para contar con eles na andaina que fixeron até Loiro: “gustou moito e quedaron gañas de facer cousas así que nos facilitan traballar cos doentes doutro xeito e fuxir da vida hospitalaria”.

• Martín coñece o proxecto dos roteiros literarios arredor dos lugares de Piñor nos que viviu e pasou moitos veráns a escritora Carmen Martín Gaite e pensa integralos nas actividades polo vecindario.

• Dentro do hospital, teñen talleres de informática, artes plásticas,  cociña, lavado de ropa, invernadoiro, músico-terapia . As paredes e recunchos de corredores e despachos aparecen cheos de cores, colaxes de texturas, avións e flores de papel…  e vexetais secos entretecidos, rescatados nas saídas pola contorna, e fundamentais para a actividade artística neste hospital.

Sen COVID entre os doentes

• Historia aparte tería que ser a dos meses de pandemia, dende o día 2 de abril de 2020 até xuño dese ano, nos que a primeira planta de Piñor destinouse a enfermos de COVID. Iso obrigou ós habituais residentes a trasladarse ao edifico de exercicios espirituais do barrio de Vista Fermosa (Ourense).

• Ese traslado temporal obrigou a readaptar rutinas nun lugar novo que tivo que transformarse en espazo terapéutico. Para Chus, ese período no que foi fundamental “inventar cada día” amosou “unha vez máis que a mellor tecnoloxía deste hospital é a calidade humana dos traballadores”.

• José Andrés Montero Masa traballa como perruqueiro dende os 15 anos e leva 16 sendo seu propio xefe na Valenzá. Dende a súa Peluquería JM  anima a deixarse bigote como “forma de concienciar de que los hombres padecen y mueren de cáncer de próstata y de testículos”, nun movemento mundial coñecido como “Movember”  que  cada mes de novembro, dende 2003, recada fondos para investigación e atención a persoas con esas doenzas.

• Cando abriu o local de Barbadás, facía debuxos co corte de pelo e levábanse os pelos de cores. “Ahora parece que entra nostalgia y estamos en una época de todo vintage, y ofrecemos gominas para colorear el pelo y hacemos muchos tupés y tratamientos que cuidan las barbas largas”, relata.

Fillo, afillado e sobriño de barbeiros

• Jose deixou os estudos con 15 anos para adicarse a profesión de barbeiro. Para elo cursou Formación Profesional en Ourense e pasou unha etapa de aprendiz co seu tío Avelino García, o barbeiro das galerías Roma de Ourense. Lembra que estudaba e traballaba a un tempo.

• Outro dos seus tíos foi Pepe, o barbeiro das galerías do parque de San Lázaro, e mesmo o seu pai, José Montera, traballaba na barbería París, cerca da Praza Maior de Ourense, xunto co seu outro tío Pepe “o xefe da París”, tal como se lle coñecía daquela.

• A súa familia paterna é de Barbadás, e emigrou a Venezuela onde naceu José Andrés, e onde seu pai xa era barbeiro en Caracas. Tamén alá traballaron de perruqueiras a súa madriña Asunción e a irmá desta, Herminia.

• Cando abriu local propio na Valenzá, José Andrés xa tiña experiencia polo seu traballo en 5 perruquerías dos barrios de San Francisco, O Couto e mesmo na Valenzá, así que contou con clientela propia dende o comezo.

• “Aparte de atender a nuestros clientes del barrio, parece que nos vamos especializando, sin querer, en novios e invitados a bodas, que son clientes no habituales, procedentes de toda la provincia, para que hagamos algo especial con su pelo y su barba para ese día”, explica.

• A todos lles fai un traballo personalizado que,  no caso de barbas longas como a que el mesmo loce, pode ser baños de vapor para a cara, lavado con champú específico, aceites suavizantes, ceras, peiteado de bigote…

Non depilación, si tatuaxes

• Na continua evolución da súa barbería, José cambiou o servizo de depilación masculina polo de tatuaxe, que corre a cargo do seu amigo Delio, da Estrada (tatuador  fillo do que fora socio do seu pai na barbería de Caracas).

• “Entre los tatuajes que piden a Delio hay dibujos que tienen que ver con el trabajo del cliente y otros con su familia, y es habitual que se tatúe el nombre de un hijo o hija , o la plantilla de su pie cuando es recién nacido; también piden el retrato de un abuelo o el de una mascota”, detalla.

• O seu local sigue así a moda chegada de Estados Unidos de combinar “perruquería e tatuaxe”, en gabinete independente, e procura actualizarse continuamente, segundo explicou, cunha viaxe a Madrid e ás súas barberías, polo menos unha vez ao ano, cadrando co anual “Salón Internacional de la Imagen y la Estética integral” no pavillón IFEMA , que este ano comezará  o vindeiro 22 de outubro.

• “También me pongo al día en Porto, donde las barberías permanecen en estado puro y tienen mucho que enseñarnos, así que voy siempre que puedo” agrega.

Barbas e máscaras lévanse mal

• Como usuario e perruqueiro habituado a tratar barbas, Jose explica que as máscaras fixeron moito dano. As barbas longas sufriron e racharon así que moitos homes preferiron cortalas.

• “Espero que en breve, cuando podamos vivir sin ese complemento de los últimos dos años, los hombres se animen a lucir otra vez los pelos largos en la cara, tal como escogen, cada vez más, los que tienen entre 25 y 40 años”.

• O seu traballo percorre tódalas idades, dende os nenos menores de 10 anos que piden “pelos de colores”, pasando polos mozos de 10 a 30 anos que queren “cortes degradados desde cero, sobre las orejas, hasta un 2, más arriba”, os que teñen pelo e barba entre os 25 e 40 anos e os que superan os 40 e queren corte de pelo moi coidado, tupés…