Todolos artigos de: Admin

• Pequenas veciñas de A Valenzá e As Lamas xogan nalgún dos cinco equipos de fútbol feminino do club “Rosalía”, fundado en 2018 e que neste 2022 creou o equipo “biberón” de nenas de 3 a 5 anos, no que xa hai 7 xogadoras.

• Parte das doce futbolistas de Barbadás están na imaxe acompañadas polo vicepresidente da escola e club deportivo. Son : Patricia, Aldara, Matilde, Noa, Sabela e Zaira, faltan María e Paqui das “sénior”, Candela, Claudia e Sara do equipo infantil, e Laura do equipo “cadete”.

• O vicepresidente José Antonio Vázquez Félix “Yuse” amósase campante cando lembra que a ducia de mozas de Barbadás que hoxe están no club son as “sucesoras” daquel equipo feminino de Barbadás, pioneiro, que xogou os últimos partidos en 2015, despois de 5 anos de competición.

• Tamén houbo equipo feminino de fútbol na Rúa, que xogou un par de Ligas ata o 2018 e o da Unión Deportiva Ourense que tivo equipo “sénior” de mulleres ata que desapareceu no 2018.

• O directivo do “Rosalía” explica que esta Escola de Fútbol Feminino naceu coa idea de “facer equipos base, como promesas, infantís e cadetes, para nutrir o equipo de sénior da UDO” e ao desaparecer este, o “Rosalía” fixo equipo propio tamén coas “maiores”.

• A escola renaceu en 2018 despois da súa apertura un ano antes co pulo de Mario Gómez (hoxe presidente do “Rosalía”), Alba Rodríguez e Iván Gutiérrez, e no marco do equipo “Bosco” do colexio Salesianos de Ourense.

• “A convocatoria para que as mozas xogaran o fútbol en 2017 foi un éxito total, pero re-fundouse a escola un ano despois para cambiar o seu funcionamento, de xeito que todo o orzamento anual recaía nas xogadoras”, detalla Yuse.

• Cada xogadora paga unha cota de 21 euros mensuais “e teñen cubertos todos os gastos de equipamento, desprazamentos e calquera outro que se xere na competición da Liga Autonómica na que participan” . Co orzamento anual fanse colaboracións solidarias como as emprendidas cas ONGs “GaliciAME” , “Pequenos Superheroes”  e “Comongoal” .

• O actual vicepresidente chegou ao club “de casualidade” pois o presidente coñecíao e comezou a pedirlle, de xeito informal, que fixera fotografías dos partidos. “O club tiña páxina web e as fotografías dábanlle moito atractivo así que, para que as fixera sempre, o presidente levoume na directiva e aceptei o reto”, lembra.

Primeira escola integral feminina na provincia

• Xa tiveron premios como o da asociación de Mulleres Deportistas de Galicia  que, en 2019 recoñeceu a escola como “a mellor iniciativa a prol do deporte feminino” pois trátase da primeira escola integral deportiva feminina na historia de Ourense.

• O vicepresidente explica que tamén recibiron, neste mesmo ano, o premio da Asociación Galega de Xestores Deportivos  pola “xestión deportiva con perspectiva de xénero” e pensa que tiveron en conta “que a escola non se queda no meramente deportivo”.

• Así, para conmemorar en febreiro o Día da escritora Rosalía (que da nome á escola, ao club e aos equipos), as xogadoras entregan ao equipo contrario ese día, unha flor e un poema rosaliano escrito nunha postal.

• Este mesmo ano, as xogadoras máis novas recibiron como agasallo o libro “FORMIG4S Misión Rosalía”, escrito precisamente polo actual adestrador das “maiores”, Pere Tobaruela  .

Xogadoras de toda a provincia

• A escola está aberta a toda nena e moza que queira xogar ao fútbol con outras mozas, e vivir así a experiencia deportiva completa, en equipo.

• Entre os equipos “promesas” (2), cadetes, infantís, “sénior” e dende este ano o de “biberóns”, o club ten 107 xogadoras e un equipo técnico de 7 persoas. O último técnico en chegar foi Pere Tobaruela, que adestra dende hai unhas semanas ao equipo “sénior” tras a marcha do anterior adestrador.

• As xogadoras adestran tres días cada semana, nos campos de Oira e de Santa Cruz de Arrabaldo, e proceden de toda a provincia.

• Coa creación da liga autonómica “cadete” na actual tempada 2021-2022, o club “Rosalía” conta con 5 equipos en competición. “A progresión nestes poucos anos foi moi boa así que esperamos que as nenas e mozas vexan nesta escola unha ocasión para divertirse e mellorar”, conclúe Yuse.

• Pódense seguir os seus resultados deportivos e actividades nas redes sociais.

• Un grupo de veciñas de Sobrado do Bispo e Barbadás, ata o momento, forma parte do grupo de pandeireteiras da asociación cultural San Mauro, no que avoas, fillas e netas ensaian xuntas e prepáranse para a foliada do Día das Letras Galegas, coa axuda de Carla González Rodríguez, que lles dá clase dende 2014.

• Miriam, Noa, Ángeles, Manuela, Modesta, Leti, Pili, Chus, Tita, Amparo, Sinda e Alexandra son, ata agora, as aprendices de pandeireteira que asisten aos ensaios reiniciados tras a fase máis dura da pandemia, cada sábado no local da asociación cultural San Mauro, a poucos metros da capela do santo, na aldea de Barbadás.

• Carla forma parte, á súa vez, do grupo de rondalla e da coral da asociación, pero comezou a dar clase de pandeireta en Barbadás despois da súa participación nun festival de 2013, co grupo musical de Pobra de Trives.

• “Meu pai xa lles daba clase de rondalla e coral e eu participaba nos dous grupos, e cando actuei con meu grupo de Trives pedíronme que lles dera eu clase de pandeireta, e aí comezou todo”, relata Carla.

• As primeiras clases foron para apender o “toque” de muiñeira, e pouco a pouco, segundo ía mellorando a técnica do grupo, os ensaios derivaron cara a outros “toques” como o de “jota”, “pasodoble” e “rumba”, co que están a reiniciarse nestes días.

• “A muiñeira non é a más fácil, pero sempre se comeza por ese toque que se utiliza en todos os grupos musicais, despois practícanse todos os demais, pero pode que o máis complicado sexa tocar a pandeireta e cantar a un tempo”, detalla.

• Entre as “aprendices” está Manuela que foi a que plantexou a Carla “que se atrevese a dar clase de pandeireta”.  Para Carla, a proposta foi “unha responsabilidade enorme, e de cara a primeira actuación eu estaba moi nervosa, mentres que algunhas delas xa tiñan experiencia en tocar xuntas na rondalla ou cantar na coral e estaban tan tranquilas”, lembra.

Fórmase como profesora de música

• Carla estuda agora na facultade de Educación para ser profesora de música en Educación Primaria.

• A experiencia destes anos en Barbadás seralle moi útil e mantén as tardes dos sábados libres para axudar nos ensaios. Agora preparan xa a súa participación na foliada de conmemoración do Día das Letras Galegas, o vindeiro 17 de maio.

• “Participarán todos os grupos de música tradicional de Barbadás, e hai uns cantos”, anuncia. Despois de dous anos inactivo a causa da pandemia, o grupo espera recuperar o ritmo e a participación de veciñas e veciños interesados neste instrumento para o que compre practicar o movemento de boneca.

• Con Geni abrimos unha parte da historia recente, a da propia pandemia, pero nos comezos… aló por marzo de 2020… E non poderemos nunca falar daquel momento sen falar das costureiras de Barbadás, que aportaron material e horas de traballo na casa cando había tempo para facer de todo. Elas e tamén algún costureiro decidiron… coser.

• Naquel grupo, María Eugenia Da Costa Forneiro era unha das máis novas, vivía e vive na aldea de Barbadás, preto da vella fábrica de cerámica e porcelana Galos, na que traballaran os seus pais, cando estaba a pleno rendemento.

• Pasada aquela tempada de necesidade de protección e de confinamento, despois de coser centos de mascariñas semanais (episodio do que ela non nos falou) Geni volveu aos poucos ao seu traballo no taller de costura que abriu no barrio da Carballeira.

Costureira vocacional

• Sempre quixo coser, e aínda que no cole non estaba a gusto, sempre quixo aprender para mellorar … e así é a súa vida. Con 21 anos comezou a pasalo ferro e con 22 marchou a un taller que traballaba para Adolfo Domínguez en Maceda.

• “Comecei na prancha e pedín que me pasaran á máquina de coser, aos poucos, para non baixar moito a produción, e xa vin que me gustaba moito”, lembra Geni.

• Pasou tres anos aprendendo coa máquina de coser e despois decidiuse a estudar patronaxe. “Erguíame cada día as 5,30 horas para entrar no taller de Maceda ás 7,00 e cando saía ás 15,00 ía cara Baños de Molgas, para as clases da Escola Felicidad Duce, que tamén tiña aulas en Allariz”.

• E así conqueriu o título oficial de patronista téxtil, que lle serviu para optar a un posto de traballo diferente. “Con 29 anos aceptáronme como axudante de patronista na fábrica que tiña a empresa no polígono de San Cibrao das Viñas, porque cumpría tódolos requisitos, e por riba eu quería seguir aprendendo”, narra.

María Eugenia Da Costa Forneiro. Costureira de Barbadás, no seu taller . 24/02/2022 Foto:Rosa Veiga

Patronista e volta á costura

• E aprendeu: ao cabo dun ano era encargada da xastrería da liña U da empresa ourensá e Geni deixou de coser durante 11 anos, ata que lle propuxeron trasladala a Madrid e ela rexeitouno.

• “As novas condicións non me interesaban e decidín deixar ese traballo e montar un negocio nun baixo da familia”, e refírese ó seu taller  “Texabel” na rúa Filomena Dato do barrio ourensán da Carballeira.

• Comezou a traballar nel con unha amiga e cando ela atopou traballo, Geni seguiu porque se sinte “a gusto, porque é menos agobiante que manter unha produción nunha empresa”. Así que foi probando, con arranxos de roupa, con unha liña de roupa de nen@, comezou a construír a súa páxina web, buscou comerciais…

• “É complicado montar unha empresa e moitas cousas foron quedando a medias, agora teño clientela continua e podo comezar a pensar de novo en proxectos”, detalla.

• Conta con espazo suficiente para os arranxos de roupa e, neste momento, ten unha parte ocupada por traxes de noiva, de madriña e de primeira comuñón dunha amiga a prezo de saldo, ata remátalos.

• “Quixera dar clase de patronaxe para brindar a outras persoas coñecemento e práctica para traballar nunha empresa, porque aínda que eu teña o título oficial, descubrín que é moi básico para o posto de traballo”, e Geni pensa xa en buscar tempo para reformar o seu local, “e tentareino antes de que remate este ano”, concreta.

• Precisará axuda  de alguén máis no taller porque, xa agora, non fai traballos por falta de tempo, por exemplo, traxes de Entroido.

• Polo momento seguirá cos habituais arranxos pero xa pensa nos cambios que precisará facer… e en seguir aprendendo, e pasar de novo ao eido do patronaxe, seguramente dando clases e quizais recuperando a idea de facer unha liña propia de roupa.

• Veciños e veciñas de Bentraces apuntáronse en 2016 a clases de música tradicional, no proxecto ideado por Beatriz Fernández García e Pablo Martínez para levar clases de música a tódalas aldeas de Barbadás, para persoas de calquera idade…

• Tódalas persoas interesadas aprenderon con el a gaita, pandeireta, canto, tambor… e un ano despois estreáronse como grupo de música tradicional nas festas das Lamas.

• “Esa actuación supuxo un antes e  un  despois e medrou a motivación entre profesores e estudantes así que decidimos formar unha asociación que servira de base para a actividade e seguimos cas actuacións, tamén nas festas da Valenzá”, lembra Beatriz.

• Entre aqueles aprendices de música estaba e está Pilar, presidenta da asociación cultural que nos contou que o nome do grupo “Velaí Vai” foi sacado dunha canción tradicional que adaptaron para incluír na letra o nome da “costiña do Moredo” de Bentraces, a que leva até un vello lavadoiro na parte baixa da aldea, ó pé duns viñedos.

• Pilar lembra a actuación nas festas da Valenzá como outro fito na historia da escola de música e do grupo: “no día de San Bernabé, que é o patrón, houbo recortes na celebración así que os veciños acordaron non contratar música nin foguetes. Parte dos que vivían na parte vella levaron banda de gaitas á misa e fixeron celebración enxebre con empanada, inchables e nós, os de Velaí Vai”.

• Se nas Lamas foi a estrea, na Valenzá chegoulles o pulo definitivo. Pablo lembra que para aquela, todos ensaiaran moito e a actuación “foi a mellor de todas até aquel momento”.

E segue a música

• No repertorio deste grupo de 25 persoas, entre cantareiras, pandeireteiras , gaiteiros e outros músicos, hai cancións tradicionais, tamén as adaptadas como a da “costiña do Moredo”, “Licor de negro café” de Lamatumbá, “Vaca marela”, “A rianxeira”…

• A escola chegou ás aldeas de Barbadás antes da pandemia, trátase dunha “escola nómada” segundo Beatriz,  que tivo que reestruturarse polas circunstancias sanitarias. Agora retoma actividade.

• Pola súa banda, @s que forman parte do grupo “Velaí Vai”,  de varias aldeas de Barbadás como Bentraces, Finca Fierro, Loiro e A Valenzá, comezaron os ensaios en outubro de 2021 e xúntanse cada xoves ás 20,00 horas no local social de Bentraces, fronte a igrexa.

• Alí Pilar, Conchita Marité, Estrela, as dúas mozas que se chaman Pili, Luz (Lucita), Antonio, Beito, Javier, Rosa, Clara, María Dolores, Roberto, Lucía, o acordeonista Manuel, Charo, Quique, Lorena e o gaiteiro Javi. Algúns deles, por parellas botan un baile se o ambiente se anima.

• E así pasou, o ambiente medrou nun encontro diante do lavadoiro, ao pé da costiña do Moredo…do que  haberá imaxes publicadas en breve.

• Polo momento, quedan presentados…

• En terra de rochas e canteiras, como é San Lourenzo de Piñor e a súa contorna, é lóxico que esa materia prima dea para vidas e obras arredor dela, como a do escultor Antón Faílde, recoñecido como artista polo seu xeito de traballala. E na procura súa, demos coa súa familia ben preto, en Ourense, na marmolería Faílde.

• A súa filla política, 6 netos, varios bisnetos e un tataraneto do escultor andan preto e formaron parte da súa vida en Ourense. El nacera en 1907 e faleceu en 1979, e a familia sabía que fora criado por unha muller de Godexás (no concello de Barbadás) pero non sabían do lugar.

• Teresa Garrido (filla política do escultor) e a súa filla Laura Faílde acordaron no pasado Nadal, tentar localizar a casa na que o seu sogro/ avó pasou parte da súa infancia, da que apenas tiñan datos.

• Hai tres semanas os fillos de Teresa e Miguel Angel Faílde, fillo do escultor Antón (falecido en 2019) foron ata a aldea de Godexás, acompañados por Manuel “o Riós”, canteiro de Parada que foi aprendiz de Faílde.

• Manuel falou con veciños da aldea e deu con dúas casas que poderían ter sido o fogar infantil do escultor, lindantes entre si e situadas fronte a unha fonte cuberta por un gran arco de pedra con vistas cara a cidade de Ourense.

• Unha das vivendas (a situada á dereita nas fotografías) é propiedade de María, a panadeira de Piñor, que nos confirmou que a que foi nai do escultor dende os 2 anos, vivou nunha delas, tal como lle contaba a ela a súa avoa, sen lembrar en cal.

Historia familiar

• Antón Faílde tivo dous fillos que el mesmo criou cando a súa esposa se separou del. O maior deles faleceu aos 11 anos e o pequeño, Miguel Ángel Faílde, casou con Teresa Garrido.

• Ela é agora a testemuña máis directa na familia para lembralos detalles da vida do escultor e do seu fillo. Narra que o pai de Antón era ebanista de carruaxes de cabalos, e morreu dun disparo cando a súa nai estaba preñada. O bautizo deste fillo celebrouse na Igrexa da Trinidade de Ourense e cando pasaran 2 anos, a nai marchou cara América “y dejó al pequeño Antón en casa de Rosiña de Godexás, que ya era ama de cría de una niña apellidada Abeijón”.

• Luis Trabazo no seu libro “Piedra, barro y bronce en tres escultores gallegos frente a la estética de lo deleznable”  detalla que o neno Faílde foi deixado ao coidado de “la Rosiña de Godexás, una mujer muy buena de unos 60 años de edad de la que Faílde guarda un recuerdo imborrable y un afecto que no se ha extinguido con el paso del tiempo”, segundo recolle no seu libro de 1978.

• “Hubo un momento, dos o tres años después, en que los abuelos quisieron llevarse al niño con ellos y entonces Failde tuvo que dejar la casa en Godexás e irse a vivir con ellos a Piñor, pero como estaban cerca, la propia Rosiña iba a menudo a ver a su Toniño y otras veces era Faílde quien hacía una escapadita para ver a la Rosiña”, tamén detalla Trabazo no seu libro e corrobora a memoria de Teresa.

• Rosa era rianxeira e ía vendelos produtos da horta ao mercado de Ourense, que naquel intre estaba na prazas da Magdalena e do Trigo, e voltaba a casa con doces e chucharías para Antón.

O avó escultor

• Os netos de Faílde José María, Antonio e Miguel Ángel, lembran que Antón era un avó “muy familiar y con predilección por los niños, seguramente eso le inspiraba para sus maternidades y figuras de niños”, detalla José María.

• Traballou en talleres que foron cambiando de local na cidade de Ourense, e os netos lembran velo “siempre trabajando mientras estábamos con él y jugábamos con el barro” . Fernando lembra que lles falaba “mientras dibujaba en servilletas” e púñalles tarefas como debuxar árbores.

• Gustáballe levalos polo monte e lembran ir por un bosque en Gustei ou á casa que tiña para pasalos veraos en Bamio de Cima (Coles), e sempre lles contaba historias. “Murió de forma inesperada en su casa de la Rúa dos Fornos nº 11 y mi padre vino a avisarnos”, lembra José María. Despois viron que deixara moita obra feita da que non sabían os seus seguidores.

• Tamén souberon da relación do seu avó ca Xeración Nós: lembran a Eduardo Blanco Amor o día que o avó llo presentou na rúa, cando ían mercar rotuladores, e que o  lugar habitual para atopalos era a xeadería El Cortijo, na rúa do Paseo, onde ían para que os invitaran a xeado.

Faílde pai e fillo traballaban xuntos

• A esposa de Miguel Ángel Faílde e nora de Antón Faílde, Teresa, vivíu o “vínculo especial” que había entre pai e fillo. Traballaron xuntos para o Banco Español de Crédito, nas oficinas de tódalas provincias de España, tamén na Virxe de Fátima, da parroquia do Couto (Ourense) e no colexio dos Maristas.

• Laura sabe que seu pai Miguel tiña o convencemento de que ser escultor “era incompatible con tener familia y le gustaba mucho la piedra, así que la llevó al terreno comercial con el trabajo de marmolería”, detalla. E na marmolería segue a actividade de Laura e a do seu irmán Fernando, mentres que os demais desenvolven diferentes profesións en Ourense e en Nápoles (Italia).

• Os netos que puideron pasar tempo co avó Faílde lémbrano “no como un abuelo escultor, sino como un abuelo fantástico, que además quedaba con nosotros para darnos una paga semanal de 25 pesetas e invitarnos a helado”, narra José María.

• O avó Faílde traballou continuamente e expuxo a súa obra entre a exposición de 1940 no Orfeón, até a de 2018 na Sala Valente de Ourense (antigo Banco de España). Tamén nunha mostra póstuma compartida con Laxeiro e Comeiro no Pazo de Vilamarín, e outras posteriores polo centenario do seu nacemento en 2008 polos 30 anos da Escola Superior de Deseño que leva seu nome en Ourense… e máis.

• O fillo do escultor foi sempre moi coidadoso coa obra do seu pai, segundo lembra outro dos netos de Antón, Miguel Ángel, e “entendía que su legado es dignificar la obra y no hacer negocio con ella”, e así o viviron tamén os seus seis fillos José María, Fernando, Miguel Ángel, Antonio, Laura e María Teresa.

Unha obra en Barbadás, moitas en Ourense

• A familia ten localizado un traballo de Antón Faílde no municipio de Barbadás. Trátase dun panteón do cemiterio de San Lourenzo de Piñor, encargado para a familia Lobit que vivían na rúa Santo Domingo de Ourense. É posible que haxa máis pero descoñécenas.

• En Ourense, pola contra, podemos ver parte da súa obra, entre outros lugares públicos, a poucos metros do Pavillón municipal de deportes (un mural de pedra), ou en varios puntos do cemiterio histórico de San Francisco, onde anxos e outras figuras súas diferéncianse das de outros autores.

• O interese arredor da súa obra non é cousa nova e cada lembranza dela, en exposición ou en publicacións, renova a curiosidade polo seu xeito de traballar. Así que queremos contribuír ao seu recoñecemento e a manter viva a súa arte.

• O fotógrafo Mani Moretón, veciño tamén de San Lourenzo de Piñor, fotografou toda a súa obra para catálogos e publicacións institucionais arredor de Antón Faílde.

• E seguiremos arredor deste “escultor que escoitou a música das pedras”, para tentar traelo entre nós polo que nos conten del as persoas que o coñeceron dalgún xeito. Grazas a todas elas polo pulo e pola súa testemuña.

• Como exemplo, este escrito dun dos seus netos. Así viu/sentiu José María Faílde (o único que non está nas fotografías que acompañan este texto) ao seu avó Antón Faílde.

Título: Melodía de un cincel

Repicar rítmico

de precisos golpes

Son o traballar o granito 

con maceta e cinceles 

 A suor brilando na súa pel

 po no seu mandil azulado

 é o meu recordo del 

 dun avó adorado

Olor a barro fresco

de torsos espidos

Po de granito

de acabados pétreos

Son recordos vivos  

da miña feliz infancia

son anhelos nostálxicos 

dunha agradable fragrancia

Xesto serio ao esculpir

tornase en explosiva ledicia

ao detectar a presenza ou o vir

da súa amada familia

Avó ou artista 

Artista e avó 

Humilde artista 

orgulloso avó 

Arte no querer 

amor o crear

Apreciei a súa arte o crecer 

o seu amor fíxome soñar 

Artista na pública lembranza

pai do meu pai nas íntimasemocións

Alguén que deu vida á pedra 

quen alegrou por sempre os nosos corazóns

• Ángeles Romero Vázquez chegou A Valenzá en marzo de 2021 para impartir unha formación laboral para adultos, encargada polo Consorcio Galego de Igualdade e Benestar, no que era a súa adicación principal.

• “Coñecía A Valenzá de vir tomar algo con amigos e amigas pero nesa ocasión, antes e despois das clases, comecei a fixarme na rutina do barrio e acabei por mercar aquí todo o que preciso e por sentarme nun banco para observar ás persoas que se movían por cada zona”, detalla con risos.

• Descubriu un par de locais baleiros e en aluguer, con escaparate grande, e estudou o tránsito de veciños e veciñas por eles, até que se decantou polo actual.

• “Decidín abrir a tenda para ver a posibilidade de converter en ocupación algo que sempre me encantou, que é a decoración de espazos e o deseño de mobles para facer máis habitable e funcional calquera espazo”, explica.

• A familia do seu cuñado ten unha carpintería en Arnoia, con experiencia no sector dende hai 4 xeracións, e puxeron en marcha a finais de 2019 a liña “Utile”  de mobles de madeira maciza en piñeiro galego, abeto, castiñeiro, carballo e outras. Na pandemia comezaron coa venda en liña e o nome “Utile” pasou a ser o da tenda que abriu Ángeles hai agora 7 meses, na Valenzá. Pero iso cambiará en poucas semanas, porque tamén foi trocando o seu xeito de traballar.

A mestura será o diferente en “Melangué”

• Nos meses transcorridos dende a apertura da tenda Ángeles descubriu que o que precisan os seus clientes son proxectos completos con mobles e elementos deseñados especificamente para que se adapten a cada espazo, a medida, e para facelo o máis funcional posible.

• “Sempre deseñei cousas prácticas para a miña casa, para a da miña familia e para a de amigos e amigas, e agora vexo que isto é o que precisan moitas persoas da Valenzá, así que estou a trocar a idea Utile, ca que abrín e que non é a que funciona aquí, por outra chamada “Melangué” … e xa ten os novos rótulos encargados.

• A idea de “Melangué” procede do francés “melangé” que alude á mestura e combinación de elementos diferentes. E Ángeles sempre aplicou ese concepto no seu entorno, tamén na actividade como formadora. Os escaparates de súa tenda son cambiantes e combinan espellos, estantes, mesas, cadeiras, adornos orixinais… e crean espazos diferentes cada pouco tempo.

• Xa leva semanas traballando coas súas propias ideas, pero co cambio de nome ese xeito de traballar pasará a selo principal: deseñará mobles e elementos funcionais, feitos na carpintería familiar, e combinados cos de provedores de calquera lugar do mundo. “Visito a casa na que queren facer cambios ou reformas, deseño e busco para atopar a mellor relación calidade-prezo en todo aquilo que aquí non podemos facer”, engade.

• Os seus proxectos son para facer “eses cambios que se precisan para darlle nova vida a un salón, por exemplo” ou para “aproveitar o máximo unha habitación xuvenil mesturando de xeito funcional unha cama-tren (dúas camas colocada unha por riba da outra, como liteiras, pero solapadas só en parte) con estantes e mesa de traballo”… e agora iso é o que fai.

… E liñas propias como futuro inmediato

• Entre as súas propostas, estarán tamén liñas propias de mobles, como a dirixida ás habitacións d@s pequen@s da casa. “A miña primeira proposta completa será unha liña de mobles Montessori, con deseños propios de camas, cabeceiros, mesiñas auxiliares… que resulten divertidos e accesibles para @s escolares”.

• Nesa liña está xa a experimentar con materiais atractivos, como os taboleiros de madeira OSB combinados con outros materiais (na primeira foto un exemplo da súa investigación).

• E deseñando e formándose ela mesma no eido dos mobles, Ángeles rematará o seu segundo ano na Valenzá…

• Moita sorte para o segundo ano e seguintes!!

• A nai de Ana Valado contoulle que cando ela era pequena estaba moi preocupada porque tardou moito en comezar a falar… e mira ti que en canto arrincou cos primeiros sons ninguén foi quen de parala.

• “Esa situación represéntame totalmente e lembro tamén cando protagonicei unha representación teatral no meu colexio en Santiago de Compostela, eses dous episodios foron nos meus comezos para chegar até a unión que sinto coas persoas e co reto da comunicación”, relata Ana.

• A obra teatral era “A tía lambida” de Eduardo Blanco Amor e supuxo para Ana un paso cara adiante, de feito, Ana quixo que lle fixeramos unha das fotografías deste artigo no escenario de A Valenzá, e podería levar o título de “a marca Ana Valado naceu nun teatro”, ela concorda.

• Naceu como veciña do Fonsillón, e despois da súa etapa en Santiago de Compostela, volveu a Barbadás. Estudou Economía, Administración de Empresas (ADE), un maestrado de Técnica de Prevención de Riscos e o certificado do “Máster Bussines Analitics” (MBA).

• O seu foco, segundo nos explica, sempre foi o eido psicosocial e finalmente conseguiu unir todo o que aprendera cunha posterior formación en dirección de persoas. Por fin deu co que máis lle gusta facer que é “xerar valor nas persoas despois dun proceso de posta en valor persoal tendo en conta as emocións e todas as súas capacidades e habilidades”, relata.

• No seu caso persoal, o proceso de marca comezou cando aceptou que ao longo da súa vida, ela que é Ana Belén Fernández Valado foi “Ana Valado” , para todas as persoas que trataron con ela. “O nome da miña marca estaba aí e entendín que tiña que respectalo porque así é como os demais me ven ”.

• A súa seguinte fase, a actual, é “potenciar este plan de creación de marca para pemes (pequenas e medianas empresas) e para persoas, porque detrás de cada negocio o que hai é persoas”, así ten activos o seu “Plan Pemes” e o seu plan “Marcas de Persoas”, e nese marco imparte formación para que outros comecen ese proceso, como a do pasado mes de novembro no local municipal do parque da Solaina.

• Nas súas sesións formativas cada participante “pode descubrir que ten que ser a súa propia marca e facela medrar a base de proba-erro para que poida ser base das relacións persoais e laborais”.

• No marco do Colexio Profesional de Economistas de España leva un ano no equipo directivo de Marketing. Coa súa Marca Valado  implementa no colectivo os seus plans Marcas de Persoas, Plan para Pemes e Micropemes e Plan para Empresas, e sempre coa idea central de “poñer en valor para que quede pegada da túa marca”, detalla.

• Gústalle definir o seu traballo como “destaponar o potencial de cada persoa para que saia e se faga visible para os demais, trátase de dar luz a ese potencial que estaba oculto”.

Fotografía para comunicarse máis

• Ana tamén se autoforma e “medra” coa fotografía . “Con ela falo das persoas e con elas, eu fago as fotos, que tamén falan de min, claro, pero o que máis me interesa é saber que ven os demais cando as miran e que mo conten”.

• Nese eido, expuxo a serie fotográfica titulada “4 pesetas” no local Mur Marxinal arredor do espazo interior da vella casa de Baños de Ourense e a partires da lembranza dunha visita que fixera de pequena a ese mesmo lugar, con parte da súa familia.

• “Esa exposición arredor da casa de baños do arquitecto Vázquez Gulías, foi medrando coas emocións e sensacións que alí me transmitiron as persoas que a viron e gustaríame que elas medraran tamén nese encontro”.

• A exposición será itinerante dende xa e en xaneiro irá a unha pequena sala de exposicións do estudo de arquitectura Doos Arte, na Torre de Ourense  e avisaremos da súa chegada a Barbadás.

  

• Cóntanos Andrés Rodríguez Yáñez que o grupo teatral The-Sastre   xurdiu da necesidade de “dar un xiro profesional” á actividade da Escola de Teatro Caixa de Sastre na que levaban un tempo Silvia Alvarado, Rubén “Pena”, Alexia Iglesias e Cristina Pérez. Todos teñen un traballo independente da súa actividade teatral e así levan 12 anos.

• O grupo so representa obras propias, a maioría saídas da cabeza de Andrés, nunca adaptan textos de outr@s e van pola quinta que estrearán o día 4 de decembro en Palas de Reis e en breve e traerán a Barbadás.

• A primeira foi “Sonos” centrada en pensamentos e situacións cotiás en parella, seguida de “Soldados de chumbo” arredor da homosexualidade e os diferentes motivos que xeran violencia entre as persoas. Despois, o texto “Os crápulas opiáceos” situou a actores e público na Irlanda dos anos 70, nun espazo e tempo do conflito armado co IRA e da situación dos seus presos nas cadeas inglesas

• A cuarta obra, “Cosa Nostra” foi unha comedia aceda arredor dos “Dez Mandamentos”  e centrada nunha muller que quere poñer fin ó oficio común de tódolos membros da súa familia : “asesin@”.

• A seguinte obra foi tamén unha comedia co título de “Os segredos de Greta” . Segundo o seu autor, trátase dun enredo amoroso entre dúas mulleres, un home e un espello “que supostamente da resposta a tódalas preguntas que lle plantexan”, e xa estivo na Casa de Cultura Manuel María de Barbadás .

A pos-pandemia chega con nova obra e nova federación de teatro amador

• Ca chegada da pandemia, a actividade teatral, como tódalas demais, paralizouse e o grupo retomou ensaios “virtuais” en outubro de 2020.

• Pendente de estrea está agora “Neve en outono” que porá en escena una “crítica aos totalitarismos” con motivo dos implantados e mantidos en Arxentina polos xerais Videla, Viola e Galtieri, e non deixa de lado temas como os remordementos.

• Os ensaios reais comezaron nestes días na casa de Andrés, en Loiro, e volverán nesta mesma semana á Casa da Cultura Manuel María de Barbadás . “Por sorte somos un grupo pequeno, no que actúan 1 ou 2 persoas e o resto facemos o resto dos traballos técnicos”, e con esas características mantéñense, porque lles gusta interpretar, sen máis… nin menos

• Coa quinta obra a punto de estrea, Andrés xa ten en mente a sexta: unha comedia arredor da avaricia e posiblemente titulada “Deus non quere calderilla”, da que xa ten os debuxos da historia.

• Dende hai 3 anos (interrompidos pola peor etapa da pandemia) o grupo desenvolve unha actividade semanal coa ONG de Ourense Valores SC na que mozas e mozos procedentes de culturas diferentes aprenden e escenifican exercicios que facilitan a súa integración e relacións sociais, nun espazo da nova Biblioteca de Ourense .

• O grupo The-Sastre foi cofundador da Federación de Teatro Amador de Galicia (Feteagal ) en febreiro deste mesmo ano 2021, tras unha crise na federación anterior. É membro así da estatal Escena Amateur  na que xa viu recoñecido o seu traballo coa ONG ourensá con unha nominación ao Premio Juan Mallorga pola reportaxe audiovisual desa actividade.

Segue a escola de teatro

• Andrés é profesor de Educación Infantil no colexio Santo Ángel, no barrio do Couto en Ourense, onde imparte ademais formación na Escola de Teatro, que xa é unha actividade fixa entre as extraescolares, dende 1995.

• “Nesta escola nunca hai actor ou actriz principal pois todos teñen o mesmo tempo sobre o escenario” para obras escritas por el ou por Silvia Alvarado.

• Desta escola precisamente, saíron parte das integrantes do grupo teatral adulto The Sastre.

  

• En Sobrado do Bispo hai unha asociación cultural  con coral propia chamada “Voces e Cordas” e a súa presidenta, Beatriz Crespo Raindo, leva meses preocupada pola falta de fondos para facer actividades e na procura de novas voces para ampliar a coral que xa ten 35 anos de vida.

• A coral retomou os ensaios semanais hai 15 días, “con primeiras sesión separadas para voces femininas e masculinas, pero que serán conxuntas en breve, segundo detallou Beatriz tralo segundo ensaio feminino no local da asociación “Voces e Cordas”, na vella escola de Sobrado do Bispo.

• Holandesa de nacemento, neta de muiñeiros do río Eume emigrados a Holanda e con pais de Ferrolterra tamén emigrados, Beatriz volveu a Galicia.  Asentouse en Allariz e de alí pasou a vivir a Bentraces, hai 12 anos, tras coñecer a Mario de Sobrado do Bispo, que hoxe é o seu marido.

• “Inmediatamente coñecín ás voces de Sobrado na que tamén me admitiron, e agora forman parte dela 12 voces femininas e 12 masculinas, dende os 18 até os 86 anos, que son un luxo polo seu timbre e forza”, detalla a presidenta da asociación cultural.

Coral histórica busca voces

• Beatriz fai un chamamento a toda persoa interesada en forma parte desta agrupación musical que considera “un diamante en bruto” polo potencial das voces que están de novo en fase de preparación trala pandemia. “Tamén queremos que volvan as que a foron deixando neste meses de inactividade, e así retomar con forza a nova etapa deste grupo de persoas apaixonadas do canto, que funciona como unha familia”, engade.

• As voces candidatas pasan unha proba co director e organista da coral, superada xa hai dúas semanas por Purita, que é a última persoa engadida até o momento.

• A coral foi fundada en 1986 por Arsenio Alonso Araújo que foi o seu primeiro director. É de participación voluntaria, con ensaios cada martes e venres de 20,00 a 21,30 horas, para as mulleres, e os xoves para os homes.

• Hai 33 anos que está baixo a dirección do mestre organista Epifanio Nóvoa Valencia .  No seu repertorio están cancións relixiosas, medievais e temas folclóricos, con letras de Modesto Blanco, integrante da coral e música do director Epifanio.

• A asociación cultural que arroupa a coral conta con 270 soci@s con cota anual de 10 €, “insuficientes” para manter actividades, segundo a súa presidenta. Magosto, ensaios do grupo de pandeireiras Vagalume e as propias actividades da coral como participación en encontros con outros grupos de voces , precisan financiación.

• “A coral estrearase este ano, en principio, na misa de Nadal da parroquia de Sobrado do Bispo, e agora que nos poñemos a punto, poden chamarnos de calquera concello e alí levarmos as nosa música”, ofrece Beatriz. Xa teñen concretada unha actuación, tamén para Nadal, no concello de Xunqueira de Ambía, no que ela traballa como Técnica de Turismo do Camiño Mozárabe.

• En internet podedes ver publicacións arredor desta agrupación, das súas actividades e gravacións que podedes gozar en tódalas ligazóns que vedes no texto, como esta titulada “Sobrado Canta” en Spotify e en Deezer .

Outras músicas na asociación

• Beatriz quere retomar e seguir con actividades como as clases de pandeireta que impartía Raquel para o grupo “Vagalumes” , os ensaios da banda de música ou tentar de novo o taller de percusión que hai 2 anos contou con poucas persoas interesadas.

• Lembra que a última actividade antes da chegada da pandemia foi a asistencia ó programa Bamboleo da Galega TV.

• Dende aquela, descartaron retomar as máis sociais, como o magosto, por exemplo, que queda adiado até 2022. Até entón, Beatriz espera un novo pulo para a coral e toda a actividade musical da asociación que preside partillando seu tempo co seu traballo en Xunqueira de Ambía e ca súa actividade como axencia de viaxes en liña .

• Andrés López Fernández é un emprendedor e empresario asentado en Barbadás, natural de Verín e con estudos rematados en Ourense, cidade que lle parece “fantástica” para a vida de parellas sen fillos. “Cando comezamos a ampliar a familia buscamos e atopamos o noso lugar na Valenzá, onde hai moitos parques, colexios novos, natureza ben preto e beirarrúas moi anchas e cómodas, entre outras cousas moi prácticas para cando tes pequen@s”.

• Tras rematalo grao universitario de Administración de Empresas (ADE) e posterior mestrado, fíxose empresario por vocación e dende que comezou en xaneiro de 2017, é un “teletraballador” que deseña estratexias de márketing e que ten o teléfono móbil como principal ferramenta de traballo e internet como ecosistema laboral.

• Dende o principio deu pulo á empresa Kuatro Márketing  con compañeiros de estudos como Adrián Santos e Miguel Madriñán e co tempo foron engadíndose colaboradores para crear un equipo multitarefa no que tamén están Silvia e Iván Meno, entre outros.

• O nome da empresa débese o que se consideran, na teoría do márketing, os catro “P”: Produto, Prezo, Punto de Venta e Promoción, e Andrés falta tamén dun quinto “P”, o de “Persoa”, que fai de elemento diferenciador para quen o ten en conta.

• “O que mellor se nos da é enfocar unha estratexia co punto de vista do cliente, comprender e asumir a súa preocupación de ser visible e solucionarlle o como”, desvela Andrés.

• “O que máis ilusión me fai traballar con unha empresa dende que nace e ir medrando con ela, e ir vendo como as necesidades varían en calquera sector”, explica.

A empresa medra cos clientes

• Cando comezou, facer unha web era o máis demandado pero agora “as necesidades van derivando cara as solucións para contidos, xestión de redes sociais, formación e ferramentas de xestión, é dicir, agora todo se enfoca máis no social que no técnico”, detalla.

• Os que precisaban web, quixeron despois tenda en liña e “agora necesitan mellorar a súa interacción social e publicar un contido diferenciador e de calidade”, agrega.

• As redes sociais evolucionan tamén continuamente e facilitan, a profesionais como Andrés, o traballo diario nas propias redes sociais. Hai eivas nelas, e en Kuatro Marketing botan de menos, por exemplo, que Instagram permita programar a publicación das súas Historias.

• Con algo máis de 5 anos de experiencia, Kuatro Márketing xa pode contar que desenvolveu plans de márketing e colaboracións en comunicación para empresas dos sectores da moda, construción e reformas, comercio local, servizos sanitarios privados, turismo rural no Camiño de Santiago, hostalería e restauración, industria, organización de eventos, e algún outro.

• Traballar dende Barbadás non é problema para ter clientes en calquera lugar. Está a 50 minutos de Vigo, de Santiago de Compostela e a moito menos de Ourense ou do Parque Tecnolóxico de Galicia. Na contorna máis próxima traballa o márketing das tendas Jesús de Ourense , do restaurante Cova do Savio da Valenzá …

• A empresa deseñou o márketing dunha guía privada de turismo e eventos en Mallorca, o de unha empresa de construción de Lleida, o da empresa de servizos “vip” Akuna  de dous emprendedores da Merca en Ibiza.

Máis vídeos e creatividade

• Actualmente o traballo de márketing inclúe cada vez máis, a gravación e edición de vídeos,  pois acadan maior rendemento “por clique”.

• Para Andrés a preocupación é “atopala creatividade para amosar cada vez máis en menos tempo, hai que ser máis creativo e aumentala capacidade de empatía e para iso hai diferentes fórmulas que hai que poñer a proba continuamente porque o que vale para uns non sirve para outros”, explica.

• Lembra que entre os seus maiores retos estivo a empresa MRF (Mecanizados Rodríguez Fernández ) con mercado en toda Europa, e entre os que lle gustaría afrontar está o da formación: compartir coñecementos con estudantes, como fixo xa nalgunha ocasión no centro de FP “Portovello” de Ourense.

• E xa comparte algún: recomenda a ferramenta de Google Analytics, ou o uso de calquera xestor de redes que permita programar as publicacións, e lembra a importancia de “segmentar” os posibles clientes nunha promoción, e o difícil que é cando hai moita competencia no sector da empresa que quere darse a ver.

• O equipo de psiquiatría do hospital de Piñor e os seus pacientes (os históricos e os actuais) forman parte da proposta do Servizo Galego de Saúde (Sergas) seleccionada pola Comisión Europea como socio para deseñar   “futuras maneiras de vivir na encrucillada entre arte, cultura, inclusión social, ciencia e tecnoloxía”. A iniciativa chámase La Nueva Bauhaus e, nun esforzo colectivo, quere “imaxinar e construír un futuro sostible, inclusivo e fermoso para a mente a para a alma de tod@s”.

• A xefa da sección de Psiquiatría e responsable clínica do hospital, Chus Gómez Rodríguez, falounos do vello soño do equipo sanitario “de recuperar e dar visibilidade ás obras dos doeentes que foron atendidos no vello psiquiátrico de Toén”.

• Ela mesma comezou a traballar naquel hospital en maio de 2005, e aos poucos meses, xa na xefatura, tratou de “dignificar”  o espazo e o traballo.

• En 2012 pacientes e equipos foron trasladado ao hospital de Piñor donde a psiquiatra Alcira Cibera e o terapeuta ocupacional Martín Estévez, iniciaron o traballo de recoller tódalas obras artísticas realizada en Toén “e de xeito altruísta,   fotografaron e catalogaron cadros, esculturas, maquetas e todo tipo de creacións, tamén escritas, pois loucura e literatura están tamén relacionadas”.

• As obras estaban no taller ocupacional do vello hospital “e ciscadas por corredores e cuartos da instalación”,  foron reunidas en caixas e gardadas no “novo” hospital de Piñor (hoxe están na capela).

“Arte Espida” para humanizar

• “A chegada da psicóloga Marta García, na súa etapa de rotación, despertou aquel desexo noso de poñer en marcha o proxecto global Arte Espida para dar a coñecer a arte que estabiliza a estas persoas, sen formación artística de tipo académico”, relata Chus.

• Lembra que antes da pandemia, Marta (que tamén é historiadora da arte) puxo en marcha un espazo diferente os talleres ocupacionais pero de “creación libre e voluntario”, coma tódolos talleres dos doentes, e tentouse, coa xerencia sanitaria, destinarlle un espazo na primeira planta do hospital, que estaba baleira… pero chegou a pandemia e esa primeira planta do hospital destinouse a acoller e tratar a enferm@s de COVID durante varios meses.

• A idea era instalar un museo permanente, un espazo de creación “guiado por Marta” e unha sala audiovisual para conferencias na que amosar estas creación ós cidadáns e para invitar aos artistas. O proxecto foi premiado cun accésit nun concurso sanitario de humanización , e xurdiu a proposta de levalo a unha convocatoria europea.

Pronto exposición no Marcos Valcárcel

• “A xerencia sanitaria contactou con centros sanitarios de toda Galicia e resultou que este proxecto noso é o máis potente,así que foi incluído no programa presentado polo Sergas (único servizo de saúde europeo que figura como socio en La Nueva Bauhaus )” explica Chus, que concreta ademáis que de saír seleccionado finalmente,  poderíanse facer reformas na contorna do hospital para construír un museo exterior e, por exemplo, no actual espazo de aparcamento “un espazo de creación con madeira e cristal, con vistas privilexiadas sobre a cidade de Ourense”.

• Nos percorridos desta arte, está a exposición Art Brut Pinacoteca Psiquiátrica en España 1917-1990  organizada pola Universitat de València en 2010 e comisariada por Ana Hernández.

• “A comisaria veu persoalmente ao hospital para preparala, levou 20 obras e dixo que en Barbadás temos unha das mellores compilacións deste tipo de arte de toda España”, lembrou Chus.

• A seguinte exposición está prevista no segundo semestre de 2022 no Centro Cultural Marcos Valcárcel de Ourense. Os traballos de selección das obras comezarán en breve, aparte da organización de encontros e conferencias arredor da creación vencellada á psiquiatría.

A vida dos doentes psiquiátricos segue

• De xeito cotiá, unhas 115 persoas (persoal sanitario e de servizos de mantemento incluídos) ocúpanse das 69 persoas das unidades de atención continuada, media estancia e longa estancia, e das 70 consideradas “poboación flotante”. Ao cabo do ano, segundo Chus, o dinamismo propio da vida neste hospital dá un dato de ingresos e altas case exactamente iguais: 286 e 287 respectivamente, sen lista de espera.

• “Para nós o éxito está en que cada persoa que chega dende o Complexo Hospitalario Universitario de Ourense (CHUOU) reciba a atención que precisa para ser autónoma e poida marchar canto antes, sabendo que pode contar con nós e mellor se non nos necesita”, desexa a responsable clínica.

• Para esa atención especializada, os doentes chegan dende a Unidade de Agudos do CHUOU e teñen en Piñor un equipo de 4 psiquiatras e psicólog@s, 2 terapeutas ocupacionais, 2 traballadores sociais, 2 coordenadores de enfermería, auxiliares e os cans Alma e Curro, animais de compañía que axudan a “dulcificar e dar aire máis familiar a este lugar de atención multidisciplinar e o menos institucionalizado posible”, agrega.

• Para definir a actividade deste hospital “aberto”, a súa responsable clínica escolle a palabra “hospitalidade”, e destaca que é un lugar agradable no que viven durante un tempo algunhas persoas, ingresadas ou non, para as que se busca o mellor en cada momento, de xeito que a atención de todo o equipo “adáptase a elas e non ao revés”.

• Todos eles poden partillar o seu tempo entre a biblioteca, ximnasio, cine, actividades de mañá ou de tarde, talleres ocupacionais… e o blogue propio dos doentes O candil sen luz .

• Se aludimos a un posible listado de necesidades, Chus explica que a Unidade de Coidados Especiais, cos casos máis graves e que requiren atención continuada, xera unha enorme carga emocional e laboral para a que se requiriría, a maiores, unha psicóloga e “moitas máis enfermeiras”.

O Tangaraño é o favorito nos paseos

• O terapeuta ocupacional Martín Estévez, cóntanos que a relación coa contorna do hospital céntrase nas saídas, das que a preferida é a que ten como destino o Tangaraño, preto do San Bieito de Cova de Lobo.

• “Durante o verán fomos alí unha vez ao mes, e gustaríanos plantexar andainas abertas a quen queira participar con nós, tanto nas zonas máis urbanas do concello como nas paisaxísticas que temos arredor”, detallou. Destacou a disposición dos veciños de Bentraces para contar con eles na andaina que fixeron até Loiro: “gustou moito e quedaron gañas de facer cousas así que nos facilitan traballar cos doentes doutro xeito e fuxir da vida hospitalaria”.

• Martín coñece o proxecto dos roteiros literarios arredor dos lugares de Piñor nos que viviu e pasou moitos veráns a escritora Carmen Martín Gaite e pensa integralos nas actividades polo vecindario.

• Dentro do hospital, teñen talleres de informática, artes plásticas,  cociña, lavado de ropa, invernadoiro, músico-terapia . As paredes e recunchos de corredores e despachos aparecen cheos de cores, colaxes de texturas, avións e flores de papel…  e vexetais secos entretecidos, rescatados nas saídas pola contorna, e fundamentais para a actividade artística neste hospital.

Sen COVID entre os doentes

• Historia aparte tería que ser a dos meses de pandemia, dende o día 2 de abril de 2020 até xuño dese ano, nos que a primeira planta de Piñor destinouse a enfermos de COVID. Iso obrigou ós habituais residentes a trasladarse ao edifico de exercicios espirituais do barrio de Vista Fermosa (Ourense).

• Ese traslado temporal obrigou a readaptar rutinas nun lugar novo que tivo que transformarse en espazo terapéutico. Para Chus, ese período no que foi fundamental “inventar cada día” amosou “unha vez máis que a mellor tecnoloxía deste hospital é a calidade humana dos traballadores”.

• José Andrés Montero Masa traballa como perruqueiro dende os 15 anos e leva 16 sendo seu propio xefe na Valenzá. Dende a súa Peluquería JM  anima a deixarse bigote como “forma de concienciar de que los hombres padecen y mueren de cáncer de próstata y de testículos”, nun movemento mundial coñecido como “Movember”  que  cada mes de novembro, dende 2003, recada fondos para investigación e atención a persoas con esas doenzas.

• Cando abriu o local de Barbadás, facía debuxos co corte de pelo e levábanse os pelos de cores. “Ahora parece que entra nostalgia y estamos en una época de todo vintage, y ofrecemos gominas para colorear el pelo y hacemos muchos tupés y tratamientos que cuidan las barbas largas”, relata.

Fillo, afillado e sobriño de barbeiros

• Jose deixou os estudos con 15 anos para adicarse a profesión de barbeiro. Para elo cursou Formación Profesional en Ourense e pasou unha etapa de aprendiz co seu tío Avelino García, o barbeiro das galerías Roma de Ourense. Lembra que estudaba e traballaba a un tempo.

• Outro dos seus tíos foi Pepe, o barbeiro das galerías do parque de San Lázaro, e mesmo o seu pai, José Montera, traballaba na barbería París, cerca da Praza Maior de Ourense, xunto co seu outro tío Pepe “o xefe da París”, tal como se lle coñecía daquela.

• A súa familia paterna é de Barbadás, e emigrou a Venezuela onde naceu José Andrés, e onde seu pai xa era barbeiro en Caracas. Tamén alá traballaron de perruqueiras a súa madriña Asunción e a irmá desta, Herminia.

• Cando abriu local propio na Valenzá, José Andrés xa tiña experiencia polo seu traballo en 5 perruquerías dos barrios de San Francisco, O Couto e mesmo na Valenzá, así que contou con clientela propia dende o comezo.

• “Aparte de atender a nuestros clientes del barrio, parece que nos vamos especializando, sin querer, en novios e invitados a bodas, que son clientes no habituales, procedentes de toda la provincia, para que hagamos algo especial con su pelo y su barba para ese día”, explica.

• A todos lles fai un traballo personalizado que,  no caso de barbas longas como a que el mesmo loce, pode ser baños de vapor para a cara, lavado con champú específico, aceites suavizantes, ceras, peiteado de bigote…

Non depilación, si tatuaxes

• Na continua evolución da súa barbería, José cambiou o servizo de depilación masculina polo de tatuaxe, que corre a cargo do seu amigo Delio, da Estrada (tatuador  fillo do que fora socio do seu pai na barbería de Caracas).

• “Entre los tatuajes que piden a Delio hay dibujos que tienen que ver con el trabajo del cliente y otros con su familia, y es habitual que se tatúe el nombre de un hijo o hija , o la plantilla de su pie cuando es recién nacido; también piden el retrato de un abuelo o el de una mascota”, detalla.

• O seu local sigue así a moda chegada de Estados Unidos de combinar “perruquería e tatuaxe”, en gabinete independente, e procura actualizarse continuamente, segundo explicou, cunha viaxe a Madrid e ás súas barberías, polo menos unha vez ao ano, cadrando co anual “Salón Internacional de la Imagen y la Estética integral” no pavillón IFEMA , que este ano comezará  o vindeiro 22 de outubro.

• “También me pongo al día en Porto, donde las barberías permanecen en estado puro y tienen mucho que enseñarnos, así que voy siempre que puedo” agrega.

Barbas e máscaras lévanse mal

• Como usuario e perruqueiro habituado a tratar barbas, Jose explica que as máscaras fixeron moito dano. As barbas longas sufriron e racharon así que moitos homes preferiron cortalas.

• “Espero que en breve, cuando podamos vivir sin ese complemento de los últimos dos años, los hombres se animen a lucir otra vez los pelos largos en la cara, tal como escogen, cada vez más, los que tienen entre 25 y 40 años”.

• O seu traballo percorre tódalas idades, dende os nenos menores de 10 anos que piden “pelos de colores”, pasando polos mozos de 10 a 30 anos que queren “cortes degradados desde cero, sobre las orejas, hasta un 2, más arriba”, os que teñen pelo e barba entre os 25 e 40 anos e os que superan os 40 e queren corte de pelo moi coidado, tupés…

• Lucía é restauradora e bisneta de Eliseo Garrido, un dos catro irmáns Garrido coñecidos como “Os Escultores de Parderrubias”  ( José, Manuel, Eliseo e Modesto) que no primeiro terzo do século XX abriron serradoiro, muíño, ultramarinos e obradoiro de escultura relixiosa en Parderrubias  (A Merca).

• O pai de Lucía, José Garrido (Luis para a familia) é restaurador dende que seu pai retornou de Francia, onde traballou de pintor de paredes despois de deixar o seu traballo anterior de restaurador cerca de Celanova.

• “Ao volver da emigración, meu pai Celso recuperou seu antigo traballo e aprendín con el no taller que abriu na Avenida de Portugal, en Ourense”, lembra José “Luis”. Entre os traballos de Celso, José lembra o retablo que construíu para a capela de San Bieito de Cova de Lobo, en Parada, trala retirada do vello.

• O obradoiro pasou despois a Barbadás onde leva máis de 25 anos. Hoxe, José comparte o espazo de traballo coa súa filla Lucía, diplomada no 2008 en Pontevedra, e xuntos seguen co oficio iniciado pola súa familia na Merca, máis de cen anos antes.

• “A restauración sempre me pareceu interesante pois na casa vía os traballos do meu pai e do avó e agora son eu a que se encarga da limpeza das pezas que hai que restaurar, da recuperación cromática, eliminación de vernices, mentres meu pai se encarga dos traballos estruturais como revisión de ancoraxes, suxeición de imaxes, reposición de pezas perdidas, pero tamén crea imaxes cando ten tempo libre, ou fainas por encargo”, detalla Lucía.

Restauran e tamén constrúen

• Entre ela e o seu pai manteñen as liñas de traballo comezadas na Merca, cando os antecesores tamén conxugaban a restauración coa creación de imaxes novas, a demanda e con materias diversas (madeira, pedra…).

• Así, o avó de José fixo o retablo maior da parroquia do San Xoán en Barbadás (tralo incendio que destruíu o anterior nos anos 30), o retablo mayor de San Lourenzo de Piñor e os os dous retablos laterais da igrexa parroquial da Manchica (na Merca)

• O propio José (pai de Lucía) fixo o Cristo da igrexa parroquial de Bentraces,  a imaxe dun Ecce Homo que conta con confraría en Boiro e o sagrario da pequena Virxe do Cristal, de Vilanova dos Infantes (concello de Celanova) antes da desaparición da imaxe en 2015.

• Tamén adica algún tempo a pezas que fai para si, e as súas favoritas as que talla en madeira e van quedando nos andeis do Obradoiro.

• Lucía non fai traballos de creación como o seu pai, e di sentirse moi satisfeita cos de restauración. “Non me chama a atención nada que non sexa policromar, estofar e facer limpezas previas”, detalla.

• Esas foron as tarefas que fixo no retablo maior da parroquia de Santiago de Cangas do Morrazo, de 1745,  que lembra como “enorme, con cen metros cadrados para restaurar e imaxes a tamaño real, como a do cabalo do Apóstolo Santiago”.

• En Cangas, José fixo os traballos de carpintería para recuperar volumes e repoñer pezas, como unha dun anxo, e a súa filla os de eliminación de pragas e vernices e de restauración cromática.
  Tamén traballaron xuntos no ano 2015  no Retablo das Virtudes, e antes, nos portacirios da igrexa parroquial de San Bernabé, na Valenzá, nos que José torneou e Lucía dourou.

• Preto de casa, Lucía lembra a “especial ilusión” que lle fixo restaurar o retablo lateral de San Ramón na igrexa de San Munio da Veiga (concello de A Bola), do século XVIII . “O noso foi o primeiro traballo de restauración nese retablo dende que foi construído polo seu autor”.

“Urxe conservación preventiva”

• José e Lucía pasan os días rodeados polo seu traballo e senten mágoa polo que se perde. “Nas bodegas e casas reitorais está a perderse moito patrimonio que apodrece día a día así que é necesaria moita actuación de conservación preventiva”.

• Pola súa banda, Lucía concorda co seu pai e subliña a necesidade de “revisar drenaxes e tellados nas parroquias para controlar humidades e pragas que derrúen o patrimonio que conteñen”.

• En concreto, consideran que habería que restaurar o teito artesanado “fantástico” da igrexa románica parroquial de Trasalba (Amoeiro) que, segundo Lucía, vaise perder, aínda que o resto da igrexa “está ben coidada”.

• Tamén lle gustaría restaurar o retablo da capela de San Mauro, en Barbadás, pola “devoción e moita fe” que lle ten a avoa do seu home. E pola fama e calidade do seu autor, Lucía estaría encantada de traballar co retablo maior da catedral de Ourense, de Cornellis de Holanda, do século XVI.

•  Agora, o seu taller está parcialmente ocupado por figuras e un gran reclinatorio de madeira de castiñeiro, procedentes da igrexa parroquial de Caión (no concello coruñés da Laracha), entre outras.

• O xeito de contactar con eles é por teléfono, a través das redes sociais ou da súa web.

• Este veciño de Sobrado do Bispo, antes na Valenzá e no barrio ourensán da Carballeira, será o único galego no equipo que representará a España nos Xogos Europeos de 2022 e nos Xogos Olímpicos de 2023, trala declaración do “kickboxing” (o boxeo que se practica con tódalas extremidades, non só coas mans) como deporte olímpico

• A súa traxectoria nos deportes de loita comezou no karate, cando tiña 3 anos e adestrado polo seu pai Manuel Míguez, no ximnasio que tiña na Carballeira. “Despois fixen full-contact e comecei a competir con 21 anos e até o 2018 tiven adestramentos co meu pai”, relata.

• Combinou a súa actividade deportiva con fútbol até os 18 anos, e nese momento centrouse nas diferentes variantes do boxeo, até debutar como profesional en 2016, xa sen protección, nin casco.

Campión e adestrador de campións

• Míguez abriu seu propio ximnasio “Turbo” en 2020 para poder seguir practicando “un deporte que non conta con patrocinadores e con gastos que hai que cubrir”, segundo explica, e conta xa con máis de 200 licencias de afeccionad@s ao Kickboxing

• “Os afeccionados comezan a practicar por motivos lúdicos, para manter boas condición físicas e para desestresar, pero tamén os hai que queren chegar a competir nesa modalidade”, detalla Míguez.

• “Adestro a unha ducia de persoas que xa compiten, homes e mulleres por igual” nas modalidades Full-contact, Low-kick, K1, Boxeo, e Boxeo francés ou Savate.

• En Savate  Míguez gañou o quinto posto no Campionato Mundial de Savate celebrado en Túnez no 2019 e, actualmente, é director técnico en Galicia e organizou o último campionato galego no Polideportivo Municipal de Barbadás que contou con 130 participantes o pasado mes de xuño

• Esta modalidade, a última en incorporarse á familia dos deportes de combate/artes marciais, terá un vindeiro encontro competitivo no Pazo de Deportes “Paco Paz” de Ourense o día 30 de outubro.

• Míguez estase  a especializar tamén en Full-contact para participar nos Xogos Europeos do 2022, comezou os adestramentos co equipo Olímpico de 2023 en Salamanca, e segue a adestrar as persoas que acoden ao seu ximnasio.

Manu Pérez, promesa en kickboxing

• Entre as promesas  está Manu Pérez, veciño da Valenzá que adestra Kickboxing na modalidade Tatami. “Adestro para mellorala niña técnica pouco a pouco, aprendendo de moita xente”, segundo explica o mozo Manu. Comezou hai uns anos con boxeo como fan tod@s @s nen@s que se inician,  segundo Míguez “porque nesa modalidade as competicións son sen contacto, só aplicando as técnicas de combate ao ar”, e moi acaída para aprendices.

• Agora adestra tódolos días e acode a encontros por Galicia e noutras Comunidades Autónomas para seguir mellorando…. e quen sabe onde chegará…

• O espazo de Bentraces  corresponde a un territorio histórico con forma case circular, “Bentrazado” e único en todo o Estado español. Hoxe é unha aldea na que se atopan o Pazo de Bentraces (catalogado como Ben Patrimonial), rúas estreitas con moita historia, vellas bodegas e corredores elevados entre vivendas das dúas beiras dos camiños…

• Así que o seu núcleo histórico non conta  apenas con espazos libres e públicos, salvo a praza do Pomar, hoxe recentemente reformada e que non ten fácil acceso para o transporte até alí das orquestras que protagonizaron até agora as festas patronais.

• A asociación veciñal “San Bieito” comezou, xa antes da pandemia, a falar con máis de 30 propietarios de “piteiros” ou pequenas hortas próximas ó tanatorio e a igrexa parroquial, para tentar trocalas en espazo verde que poidan gozar os veciños como campo da festa e como aparcamento habitual.

• “Está falado xa co concello e ca maioría dos propietarios así que esperamos que se atope unha fórmula de acordo entre ambas partes para poder dispoñer de ese chan para uso público”, detallou Begoña Fernández Rodríguez, presidenta da AAVV de Bentraces.

• Ela, o vicepresidente é Antonio Pereiras Penabad, a tesoureira Pilar Herrero Lorenzo e un dos vogais é Manuel Forneiro Irago, explicaron a “volta cara a normalidade” e os seus proxectos.

Atención Bentraces, volta a “Feira do 21”

• Na escaleira do Forno do Florente, restaurado por Antonio Pereiras na Rúa de Abaixo, a directiva do colectivo veciñal falou das súas gañas de volver as actividades comunitarias, que comezarán cos “talleres de memoria” (a inscrición está xa aberta), xunto con outras que retomarán as prepandémicas como o “Samaín”, o Magosto, Talleres de Nadal, Día da Nai e Roteiro Literario en maio, unha andaina e a recuperada “Feira do 21”.

• “A feira do 21 celebrouse no Barreiros até os anos 70 do século pasado en cada último fin de semana do mes de abril e recuperámola no 2018 e no 2019, pero no 2020 xa non se puido celebrar”, relata Begoña.

• Antonio explica que atopou documentación sobre esa vella feira na que se relata que os autobuses da empresa ourensá “Os Americanos” chegaba a Bentraces con moita xente “e para pasar por debaixo dos corredores da aldea, había que baixarlles o ar das rodas, e despois inchalas de novo para saír”. A feira reunía a compradores e tratantes de gando e viño.

• Nos anos 2018 e 2019 celebráronse senllas feiras con artesáns e animación na Praza do Pomar, e a esa praza volverá en abril de 2022

Todo preparado para a andaina de outono

• En outubro esperan poder facer a andaina anual, nesta ocasión para estrear o recentemente  rozado e despexado “Camiño Real”, que é un tramo do camiño histórico entre Braga (Portugal) e a cidade de Ourense. O camiño vai pola beira do regato do Barreiro, paralelo a canle da auga para regar as hortas da zona.

• “Ese tramo forma parte da senda que se promocionará como Camiño Termal pois pasa por aldeas e cidades con baños de augas quentes”, explica Antonio Pereiras, que dará a coñecer nas vindeiras semanas parte da súa investigación arredor dese camiño que, na directiva veciñal, chaman coloquialmente a “ruta do colesterol” polos efectos beneficiosos que terá nas persoas que a transiten habitualmente.

E máis proxectos en Bentraces

• O colectivo veciñal espera dar pulo tamén a rehabilitación de dous lavadoiros da aldea e co tempo, quizais… quen sabe… é posible que se faga realidade unha das ideas do vicepresidente, que é a construción dun miradoiro do que xa ten maqueta. Antonio chámalle “escadeira” e amosa na foto do grupo directivo diante no forno do Florente.

• As ideas, maquetas, debuxos e borradores de Antonio… serán protagonistas doutra historia semanal.

• Na súa casa de Requeixo (San Lourenzo de Piñor)  Justo Calviño  centra enerxías en escribir “de case todo” e, trala paralización pola pandemia, quere tamén recuperar a actividade da asociación cultural “Música e Cultura de Galicia”  que preside dende a súa fundación.

• A vida de Justo transcurre trufada pola cultura dende antes dos 20 anos, e agora que é avó e “apaixoado” da literatura, proxecta publicar a finais deste ano, 12 relatos infantís ilustrados por Ismael López , co título de “Os contos do avó”.

• Por eles discurrirán persoaxes ficticios pero tamén outros reais, como Carmen Martín Gaite (a escritora premio Nacional de Literatura, que inmortalizou en parte da súa obra as súas longas estadías familiares en Piñor nos anos 50 e 60 , o escultor Antón Faílde (veciño de Godexás durante a infancia), o seu Mestre canteiro Montero (tamén de Godexás) ou mesmo o rei Salomón, entre outros.

• “A idea deste libro ven do afán do meu neto por escoitar historias, e pídeme que llas conte dende hai un tempo, así que decidín poñelas por escrito”, lembra o autor. Os seus contos desenvólvense en escenarios reais de Piñor e outras aldeas de Barbadás, Toén, Baños de Molgas, Vilariño de Conso, Ribadavia e Xerusalén.

• Está pendente de publicación outro libro para lectores adultos, no vindeiro ano, con relatos “moi crús” como o da lenda arredor da “Pena Longa” do bosque do vello couto Louredo (en Santa Uxía). “A lenda da norte dos vellos narra que os anciáns das aldeas do Couto acuden acompañados dun fillo, a un gran penedo para despeñarse, cando se sinten maiores e faltos de enerxías”.

• Noutros relatos estará a condesa de Ribadavia Teresa de Zúñiga entre outros persoaxes históricos, para narracións tituladas “A folga xeral”, “Bailas conmigo”, “Brigantia”, “Pena de norte” etc.

Máis literatura arredor da Historia

• Hai anos que Justo escribe tamén relatos “históricos e exóticos” e algúns xa foron premiados . Así,  “Después de la tormenta” foi seleccionado no certame anual da Federación de Funcionarios, ou “Media tarde en Quismayo”(nome dunha cidade de Somalia) e outro titulado “Amanece en Quismayo”, finalista nun concurso europeo, e baseado nun linchamento por causas relixiosas nunha cidade de Somalia.

• Entre os seus plans está publicar en 2022 un libro de relatos con escenario na cidade de Ourense, e tamén en Barbadás como o titulado “Pedra Longa” en alusión a un penedo do bosque de Louredo que, según unha lenda, era o lugar escollido polos anciáns para botarse abaixo e deixar de ser unha carga para a familia.

• Na traxectoria de Justo  quedou atrás a súa etapa como concelleiro de Cultura de Barbadás, na que fixo unha “Guía de Barbadás” (2000), o libro “Barbadás, tradición y modernidad” (2003) , entre outras.

• Na mesma época era colaborador en diarios locais e deu pulo a recuperación de tradicións como a do Martes de Entroido. “Tamén se recuperou a batalla de Mouros e Cristiáns de Bentraces , celebrado até os anos 90 e documentado dende comezos do século XX, pero outras non se poideron revitalizar, como a corrida de galos de Piñor, Barbadás e Loiro, ou as clásicas batallas de sexos con lanzamento de pementón ou sal”, detalla.

Sempre na música, na cultura

• Justo foi cofundador e preside a asociación cultural “Música e Cultura de Galicia” que hai uns días trasladou a súa sede do centro de Formación Profesional da Farixa (na que estivo 10 anos), ás instalación do colexio San Pío X, no barrio ourensán de Mariñamansa. Outra nova dos últimos meses é a publicación do primeiro número da súa revista en papel .

• “A asociación fundouse con persoas moi interesadas na música, a maior parte delas da Valenzá (Barbadás), pero tamén de San Cibrán das Viñas, Taboadela e outros concellos próximos”.

• O colectivo conta con máis de 500 socios, 2 bandas de música, 2 charangas “Xente moza” e “Escachapeitos”, un grupo de Cantos de Taberna, cantareiras, acordeóns (“O son do vento”) e grupos de música de cámara como o de saxofóns “Folgos novos”, Guitarras “Cordas bravas”, clarinetes “Airiños de Barbadás” e metais ”Xente nova”

• Tamén una escola de música cun total de 360 alumnos e, con integrantes, socios e familias, organízanse cada ano varias actividades que xa se recuperarán no actual curso. Así, según relato de Justo, haberá un magosto e andaina o 24 de outubro, as xornadas do Nadal previstas para os días 17 e 18 de decembro, o Entroido con desfile de disfraces, unha “festa da primavera” lúdica e gastronómica.

• O fin de curso celebraráse co habitual (antes da pandemia) festival de música popular. Pola sua banda, a escola de música organizará en 2022 a 29 edición das “Xornadas das letras e a música de Galicia” no mes de maio, con actos literarios e musicais, e a entrega de premios do certame anual literario que leva o nome de Piñor.

• E xa nos irá decindo en que máis anda metido….

• Fátima é veciña de Sobrado do Bispo, reside en Madrid polo momento, e a súa historia familiar comezou na mesma aldea de Barbadás con ida e volta dende Lisboa. Ela vive agora en Madrid, onde o seu traballo pasou do eido do xornalismo deportivo en televisión ao das notarías dixitais, na modalidade de teletraballo nos últimos meses, moitos deles dende Sobrado.

• Os bisavós de Fátima eran de Sobrado do Bispo e emigraron a Lisboa. Os seus avós ían e viñan entre Portugal e Barbadás cada verán, así que o pai e a nai de Fátima coñecíanse de pasaren os veráns xuntos en Sobrado “e namoraron, casaron en 1983 na igrexa de Santa María, na aldea na que quedaron a vivir”, recita ela.

• “Os meus avós viñan en taxi dende Lisboa até Bentraces, e dende alí chegaban a pé até Sobrado do Bispo pola pista da Virgueira”, narra para lembrar a conexión familiar cos dous países. Ela mesma é socia do Benfica de Lisboa  e tamén o é xa o seu fillo, o pequeno Breogán.

Fátima Carvalho Valdés, en Sobrado do Bispo (Barbadás). Agosto 2021. Foto Rosa Veiga

• Fátima estudou un ciclo superior de Comunicación Audiovisual en Vigo, o que a levou a Televigo durante a etapa de prácticas e retomou estudos outros cinco anos en Valladolid. “O programa Erasmus fíxeno en Lisboa, onde aínda teño familia”. As prácticas correspondentes fíxoas no Diario de Pontevedra onde o seu tema favorito eran os deportes.

• “Para ver na televisión gústannos todos, dende fútbol até hockey a patíns, pasando por ciclismo, así que fixen en Madrid un mestrado de xornalismo deportivo que me levou a Mediaset en 2012, primeiro de prácticas e despois bolseira”, engade Fátima.

• Comezou facendo cada xoves un programa da Liga Europa (antiga UEFA e cos dereitos cedidos á empresa na que ela traballaba). A Eurocopa do verán de 2012 con-levou o seu primeiro contrato e logo foi ligando moitos máis, mes a mes, con tres meses inactivos por cada mes de traballo, e así até 2017, sendo reporteira con información de competicións nos telexornais.

• “Entrevistei a moitos protagonistas do eido futbolístico, e despois, en Estados Unidos, a xogadores de baloncesto”, lembra con ledicia.

• Hai 4 anos recibiu unha oferta de traballo diferente, grazas a saber falar tamén o portugués e aceptou formar parte do equipo da empresa de “notaría dixital” Logalty

• Comezou na empresa como documentalista e pasou despois ó servizo de atención ó cliente , todo vía “en liña” o que facilitou o seu paso á modalidade de teletraballo cando chegou o confinamento por COVID-19 o 11 de marzo de 2020.

• “Dende ese día aínda non volvín pola oficina e nese tempo traballei, tiven un fillo e veño por Sobrado do Bispo sempre que podemos porque a calidade de vida é moito maior”, concreta e amósase convencida de que poderá compaxinalo todo no futuro, cando desaparezan as restricións por pandemia.

• Hernani Manuel Mota Oliveira trocou a cidade de Ourense pola aldea de Sobrado do Bispo, hai un ano, para emprender unha nova etapa vital coa reforma do bar, na praza do San Xoán, en maio de 2020 no que espera organizar pequenos concertos, en breve.

• Comezou por recuperalo espazo principal daquel bar e habilitar unha terraza. Así abriu o 17 de xullo de 2020, e dende aquela segue a “aportar espazos e ideas diferentes” do que se normalmente se espera dun bar de aldea.

• “Quería facer un lugar no que aos veciños e visitantes lles apeteza estar, con comodidade e tranquilidade, que se sintan ben nel” .

• Para conquerilo, abriu hai unha semana un novo espazo de “convivencia” no que unha zona infantil comparte a sombra dun gran castiñeiro con un recuncho de sofás e chapas xigantes ilustradas con James Dean, Elvis Presley, Marilyn Monroe e un reloxo que o propio Nani creou con unha chapa e con un motor.

• Agora xa ten completa a taberna con espazos para xantar, descansar, xogar en cama elástica, un castelo inchable e bambán. Alí podes tomar café, unhas copas cara a noite, ver televisión, escoitar música… E nuns días terá unha cociña máis grande, e poderá preparar, a maiores da “comida para levar”, unhas tapas variadas e un “prato do día”.

Chegará a Sobrado música en directo

• A cabeza de Nani nunca parou. Criouse na cidade de Ourense con outros 8 irmáns. Fillo dun traballador da construción que estivo no equipo que levantou o “edificio Viacambre” o a vella residencia sanitaria na cidade, mentres a súa nai traballaba nas “galerías Babarro”, que era o  nome que tiña a zona de tendas instaladas arredor da alameda de Ourense, fronte a praza de abastos.

• “Eu estudei dende os 5 anos até os 17 en Bemposta e aparte traballei, por un salario, na panadería, na gasolineira e na carpintería daquel recinto rexentado polo Padre Silva, onde tamén estiven no circo ca troupe e nos rulos”, detalla Nani.

• Despois marchou ao veciño país luso onde viviu durante anos, e as circunstancias familiares déronlle pulo para volver a cidade na que pasou a infancia. “Traballei en Ourense en transportes e mudanzas, pero cando souben deste local en Sobrado, vinlle moitas posibilidades e foi agradábel comprobar que as fiestras de madeira que atopei nela, fixéronse na carpintería de Bemposta hai 50 anos”, engade.

• Dos anos no circo quédalle tamén a habilidade para os malabares que xa amosou a algún grupo de amigos na taberna, como sorpresa… e promete mellorar.

• O proxecto que comezou en 2020 rematará coa chegada da música en directo, en canto o permitan as circunstancias da pandemia. Nani xa pensa en ter “noites de fados” e outras músicas, e os nomes de cantautores e grupos posibles comezan a formar xa un listado.

• E despois de todo iso… poderían vir novas ideas, como a de preparar un espazo, tipo nave, para actividades variadas e baile durante a fin de semana… pero iso será outra historia

• Flora Feijóo Vázquez e Paula Álvarez Santos son veciñas da Valenzá e San Lourenzo de Piñor respectivamente e forman parte da directiva do club de natación “Sincro Ourense” no que as dúas fillas nadan “sincronizadas” cos seus equipo.

• Paula é a tesoureira do club e Flora unha das vogais nunha directiva presidida por María José Pedrero dende 2019. No equipo hai tamén catro persoas encargadas dos adestramentos e algo máis de 50 socios e socias que manteñen economicamente o club, xunto co patrocinio de Sousas

• Lamentan non contar con máis apoio económico das institucións públicas, pois o que lles chega delas é “cada vez menos y llega tarde”, segundo Paula. Na conversa con elas expresan o seu desexo de que esta situación cambie, sobre todo agora, para axudar a retomala actividade despois do máis duro da pandemia.

• Durante o verán citaron a parte das nadadoras dos diferentes niveis para que amosaran a súa habilidade e coordinación na piscina municipal de Barbadás. “Queremos dar a conocer el club, porque hay que retomar actividad y competiciones, y nos parece un buen momento para que más niños y niñas se unan a las clases y a los campeonatos”, explica Flora.

Búscanse nenos e nenas “sereas”

• No mes de setembro comezan as probas para os nenos e nenas que gocen na auga e queiran comezar a desenvolver exercicios e coreografías, dende o nivel cero. “Esperamos a las niñas y niños sirena de toda la provincia porque existen, y queremos que estén en el equipo”, detalla Flora con ánimo.

• A súa filla, Cristal, nada dende os tres meses, e co colexio comezou a patinar e a aprender danza tradicional na escola da Deputación. “Hizo gimnasia y natación en Golfiños  y a los 4 años, en vez de ver los dibujos animados en la televisión solo quería ver los anillos que anunciaban los Juegos Olímpicos de Londres para estar pendiente de la natación sincronizada”, segundo lembra a súa nai.

• Algo semellante pasou con Laura, a filla de Paula. Dende os 9 meses nadou na piscina do Golfiños e cando tiña 8 anos, o pai levouna a unhas probas do club de sincronizada e xa quedou nel.

• Candela e outra Laura son tamén integrantes do equipo Sincro Ourense e viven ou veranean en Barbadás. Todas teñen en común o seu gusto por nadar, por estar na auga, por practicar novas habilidades, coordinación e flexibilidade por riba ou mergulladas na piscina.

• Adestramentos de 7 a 12 horas semanais e moito compañeirismo son características do club, segundo Flora. E Paula engade que non hai ningún requisito especial nin patrón físico para natación sincronizada. “So se precisa o esforzo e adicación de pais, nais e nadador@s, e ese compromiso fai posible o equipazo que temos”, engade Paula.

• Para posibles candidatos, Paula lembra que este deporte é moi completo porque activa todo o corpo física e psicoloxicamente. “Es un deporte de equipo en el que la unión y comunicación tiene que ser continua para que exista la sincronización que le da nombre”, engade Paula.

• Ese “equipazo” conta con grupos de base dende os 5 anos, e os pasos de nivel dependen da idade e habilidades dos nenos e nenas nadadores. A partires dos 8 anos, seguen as bases (1,2,3 e 4) con grupos que compiten nos campionatos autonómicos até os 18 anos e, por outra banda, os equipos específicos “alevín”, “infantil”, “junior” que inclúen nadadores, tamén até os 18 anos, participantes en campionatos autonómicos e estatais.

• Dende hai dous anos, formouse o equipo “senior” para as nadadoras e nadadores que pasan dos 18 anos e que antes daban por rematada a súa carreira deportiva neste eido. Agora participan tamén en torneos propios a nivel autonómico e estatal. Neste equipo, o “Sincro Ourense” ten 9 nadadoras neste momento, segundo explicou a presidenta do club María José.

• A historia do couto de Louredo ten data final no século XII pero o territorio que levaba ese nome ten vestixios humanos dende a Prehistoria até épocas contemporáneas. Foi couto na Idade Media até desaparecer para dalo seu espazo o couto de Ourense e hoxe podemos coñecer muíños, un castro, un Castelo e varios eremitorios ou igrexas, un deles con porto fluvial, a través da documentación histórica, e dos restos que permanecen no bosque/fraga de Santa Uxía, a Santa Ouxea medieval.

• Esa aldea no norte do concello de Barbadás é a porta de entrada a un bosque cruzado por numerosos regatos, penedos, camiños, sendas, vellas pistas antes transitadas por canteiros, camións da pedra, labregos, viticultores… e moitos restos de estes usos anteriores, como ramplas de carga, estanques, fontes, muíños…

• O profesor da Universidade de Vigo Francisco Javier Pérez Rodríguez , examinou documentación do “tombo” de Celanova  e estudos sobre ela para coñecer a historia desta paraxe entre os séculos X e XII . É o estudo máis recente arredor do couto de Louredo e foi publicado en 2015 na revista Minius.

• Por iso sabemos que no ano 900 o rei Alfonso III fixo doazóns á sede episcopal de Ourense tras ter sido ”maliciosamente dilapidada” polo bispo Censerico, uns anos antes  e cen anos antes das desfeitas causadas polos normandos.

• O couto Auriense, correspondente ó Bispado de Ourense,  dos tempos de Alfonso III (ano 900 ) quedaba comprendido entre O Vao (preto da desembocadura do río Loña no Miño), o monte de Santa Ladaíña de Piñor e o regato Ervedelo (no comezo de Reza) e todo parece indicar que ese couto formaba parte da Terra do Búbal (río que desemboca no Miño, nos Peares).

• A cidade de Ourense tiña situación case central nesa terra do Búbal (na que tamén estaba Celanova) durante o século X, pero a sede episcopal non tiña transcendencia territorial (a diferencia das de Lugo e Tui naquel momento).

Aparición e fin do couto de Louredo

• No ano 952 menciónase un Castelo de Louredo, localizado hoxe no límite entre os concellos de Ourense, Barbadás e Toén. Está moi mal documentado e rexía un espazo que tiña o mesmo nome, e que aparece despois nos papeis das ampliacións da diocese de Ourense no século XII.

• Tralos estragos dos normandos na cidade de Ourense arredor do ano 1000,  o territorio se reorganiza e Ourense e Louredo deixan de formar parte da Terra do Búbal, e pasan a Terra do Limia a comezos do século XI, tras varios intercambios entre ambas demarcacións.

• Ademais, en 1133, creouse o “couto novo” de Ourense co “couto vello” e doazóns que o ampliaron en 4 fases sucesivas nas que o rei Alfonso VII concedeu traspasou espazos de Louredo á autoridade da diócese en xaneiro, abril, maio e setembro dese mesmo ano.

• Así, na segunda ampliación, a de abril, a catedral auriense fíxose cas parroquias actuais de Bentraces, Sobrado do Bispo, Barbadás, A Valenzá, Piñor, Moreiras (Toén) e Santa María de Reza (Ourense). En gran parte a costa do castelo de Louredo e co marco territorial pegado ós seus valados, en Santa Ouxea.

• A fortaleza pasou ó señorío auriense un mes despois, en maio, igual que o territorio do actual concello de Toén (salvo Moreiras que xa estaba no novo couto auriense dende abril), A Merca, parte do actual Castrelo de Miño… O rei Alfonso VII o día 13 de maio tamén entregou a igrexa de San Martiño de Loiro á catedral de Ourense.

• Na ampliación concedida polo rei en setembro do mesmo ano 1133 foron o resto das terras de Louredo, Vilar de Paio Muñiz (dende Pousafoles)  e Celanova, todas arredor do castro de Trelle.

• Así, o couto de Ourense herdou a demarcación de Louredo e comezou o seu despegue pero o distrito gobernado desde o Castelo de Louredo desapareceu para sempre.

• En termos de investigación, as ampliación alfonsinas do couto auriense en 1133 avalan a existencia dun espazo acoutado previo arredor do Castelo de Louredo, rexente desa zona dende mediados do século X, polo menos. Engadir o seu territorio ó couto auriense, permitiu á diocese facerse cun espazo señorial considerable, desbancando ó Castelo de Louredo. Isto deu á cidade de Ourense un impulso que a converteu en núcleo urbano e cabeza dun señorío de certa magnitude, e foise afianzando a partires do bispo Ederonio que foi o primeiro que fixo obras na capital nos anos 20 e 30, que se teña constancia.

En Louredo, tamén castro e mosteiros

• O antropólogo Jesús Ferro Couselo tamén indagou nos papeis históricos e falou, nunha conferencia de 1967 en Portugal, dos “Monjes y eremitas en las riberas del Miño y del Sil”.

• Entre eles, falou de “Santa Ouxea ad portum Abbatis” como eremitorio fundado por el “famosísimo” abade Senior, “que repobló gran parte de estas riberas y erigió en ellas iglesias y monasterios a los que dio reglas como el de San Martín de Louredo, el de San Vicente (hoy en el concello de Toén, por debajo del castillo de Louredo) y el de Santa María de Louredo, según Ferro, `filial´ de Santa Comba de Naves de la orilla derecha del río Miño”.

• Máis tarde, Juan Carlos Rivas Fernández publicou no Boletín Auriense número 11 do ano 1981, un artigo amplo adicado a “Vestigios prerrománicos de algunos olvidados monasterios y eremitorios orensanos”, no que 5 páxinas se centran en “Santa Ouxea ad portum abbatis”.

• Hai agora 40 anos visitou e falou das “ruinas en un escondido rellano de la pendiente margen del río Miño” cerca “del famoso paraje denominado Pozo Maimón, en el monte Louredo”. Aínda estando tan cerca da cidade de Ourense, “Santa Ouxea, Ougea o Eugenia ad Portum Abbatis es desconocida para la mayor parte de los orensanos” e lembra a primeira mención que fixo dela Ferro Couselo, case 20 anos antes.

• Rivas detalla que nesta marxe esquerda do Miño, a que percorre os concellos de Barbadás e Toén, localízase máis dun “lugar sagrado” pois  no couto Louredo (nun documento dunha “suposta” doazón do abade Arnulfo no 842 ) hai un “dominante castro romanizado” no que despois asentou “un castelo ou torre medieval”, donado polo rei en 1133 ó bispo de Ourense.

• Rivas plantexa que o nome da actual aldea de Santa Uxía, precede “seguramente del cercano monasterio de Santa Ouxea ad Portum Abbatis, documentado en esa doazón del siglo IX” e que debe seu nome ó feito de ter moi preto un porto fluvial dende o que levar e traer mercancías.

• Os vestixios materiais atopados por Rivas en sendas visitas en 1972 e 1975 foron dúas “ménsulas” de pedra, prerrománicas (comezos do século XI) e case xemelgas , entregadas e custodiadas no Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense.

• E se queres saber máis, algo atoparás na publicación “Algunhas cerámicas do castro de Louredo” no Boletín Auriense número 20-21 do ano 1990, do arqueólogo Alfredo Seara Carballo, e no Inventario Histórico-artístico do pobo de Piñor que a Asociación Cultural “Frouma” fixo en 1992

• Alfonso Rey Fernández, o seu fillo Daniel e o amigo Víctor José Castro Rivera son músicos dende que teñen consciencia, segundo din, e forman parte da orquestra Espiga, que antes chamouse Amanecer, Sensación, Vaguada, Arabia, Alborada e xa foi Espiga antes, nos anos 70 e 80.

• Moitos anos de músicos “ambulantes” fixeron deles uns falantes habituais da xerga dos músicos ou “barallete dos xingros” como se di nesa fala de uso gremial e semellante a dos afiadores  e canteiros.

• “O barallete xurdiu pola necesidade de falar entre os músicos sen que os demais entenderan o que falamos, porque cando íamos tocar a unha aldea, nos anos 60, 70 e 80, @s veciñ@s encargábanse de darnos o xantar e cada familia acollía a dous ou tres músicos na súa casa, e así podíamos falar de si a comida estaba boa ou non, por exemplo, sen que se decataran”, lembra Alfonso.

A importancia de dicir “abuñar”

• Sobre esa lingua minoritaria, Dani explica que “abuñar” é o verbo comodín “que vale para todo en barallete” pois ven a ser “ser, estar, parecer, ver, facer…” segundo o contexto do resto da frase.

• “Abuña muquición copo” é como se di que “a comida está boa”… e era importante, segundo o que viviu Alfonso, que os músicos estiveran contentos co trato recibido para tocar nas sesións vermú, na tarde e na verbena nocturna. “As familias competían para ver quen daba máis de comer e beber os músicos que lle tocaba atender na casa”, relata.

• Víctor asegura que soubo do barallete por Alfonso e outros “músicos de máis idade que tocaban en bandas”, e esas bandas sempre foron numerosas no concello de Barbadás. Precisamente neste concello, e no de Celanova  e contorna, parece estala orixe desa lingua gremial, segundo varias investigacións como a de Carlos Diéguez ou a da asociación cultural Ben Cho Shey.

• As persoas das orquestras e bandas ourensás que tocaban nas festas de toda Galicia, adoitaban xuntarse antes de saír ou recén chegados de volta, para falar dos proxectos e vivencias, e facíano no bar Marbella ou no Rías Baixas.

• Neste último até había sesións de “karaoke” ás que acudían representantes musicais na procura de novas voces para as súas orquestras. “Había moitas persoas nese mundillo”, segundo lembran. Agora “está máis profesionalizado e non hai tanto contacto”, detallan.

Hoxe hai músic@s pero non hai gremio

• Alfonso, Dani e Víctor concordan en que  músic@s hoxe non son gremio. “Antes ensaiabamos e tocábamos para pasalo ben e xa de paso, sacar algo de diñeiro, pero tiñamos outro traballo para vivir. Dende os anos 90 hai músicos moi bos,  moito músico con soldo durante todo o ano, sen conciencia de gremio nin de pasalo ben, todo é ben distinto”, aseguran.

• En conversa mantida no local de ensaio que Alfonso ten na casa, entre As Lamas e A Valenzá (na terra de ninguén chamada rúa Roferta), non son partidarios de que unha aldea “venda os piñeiros do monte para pagar unha macro-orquestra e competir así cas que contratan outras aldeas, polo espectáculo visual”, fronte a “tempos pasados” nos que se competía pola calidade e variedade da música.

• Por eses cambios no sector, creen que o “barallete dos xingros” non parece ter futuro, e lembran que hai tempo mantiñan conversas nesa lingua descoñecida para mantela viva e mellorala. “Discutíamos como se dicía cada palabra porque ás veces, era algo diferente segundo en que zona vivise o músico, e hoxe case non hai con quen falala”, lamenta Alfonso.

• O que narra máis historias é Alfonso, que na súa traxectoria lembra seis meses de actuación diaria nunha “barra americana” de Seixalbo de finais dos anos 70, ou actuacións como músico de acompañamento para grupos como a xuvenil “La pandilla” , cantautores como Bernardo Xosé  ou cantantes como Ana María Montana (con esta tamén tocou Víctor).

• Alfonso deu a coñecelo barallete ao seu fillo Dani e a Víctor, e podería falalo con fluidez con outros como Carlos Romero  Loren Tabarés e os demais integrantes de “Abuña Jazz” , entre outros. “Precisamente o nome dese grupo é barallete, pola palabra abuñar”, detalla.

• Ademais da evolución do sector, a pandemia paralizou a actividade en marzo de 2020, e mentres se reactiva e se van reconstruíndo os grupos e orquestras, os tres soñan con ser de novo os “granxos da godaxa”, que ven sendo os “reis da festa” no seu barallete.

• Ana María Lomba vive en Parada, nunha casa rodeada de árbores, herbas, cores… a un tiro de pedra do monte de Cova de Lobo, e dende alí crea historias románticas, de terror e fantasía que amosa e publica en internet.

• “Mi padre era de Aceredo (Lobios),  vivió en el barrio de A Carballeira (Ourense) con su madre, en una casa en la que las rianxeiras paraban para descansar antes seguir camino hasta la plaza de abastos, y mi abuela les daba agua y escuchaba sus historias”, relata para explicar como chegou a Parada de Piñor.

• Cando Ana tiña 18 anos, os seus pais decidiron mudarse e fixeron casa preto da familia de Celso Gil, en Parada, porque el fora o seu amigo e compañeiro de xogos nos campos da Carballeira.

• Pero ela xa comezou a escribir de pequena. “Me pasé la adolescencia creando ficciones a partir de películas o personajes que me gustaban mucho, ahora se llama fanfic “ , lembra.

• Os primeiros foron arredor de películas como “Ben-Hur”, as dirixidas por Roger Corman  ou de relatos de Edgar Allan Poe como “El cuervo” ou “El péndulo”

• Ana  escribiu e escribiu… e participou en varios concursos dende que se estreou no convocado en Piñor polo Día das Letras Galegas de 2004. Quedou de segunda ese ano e no seguinte, cos relatos en galego “Un can, un vello” e “As bandeiras da pobreza”.

• “Lo primero que escribí pensando en hacerlo ya en serio, fue, en los años 90, el drama Roberto Gaite , desarrollado en Próspera, una ciudad con río que podría ser el Ourense de finales del XIX y comienzos del XX, en la que Gaite es médico y quiere que su ciudad mejore”.

• Seguíronlle “El regreso de Roberto Gaite”, “El gran amor de Roberto Gaite” e “El dolor de Roberto Gaite” ( o primeiro título que pensou para esta 4º parte foi “El pozo” pero foi desbotado.

• Tamén probou coa poesía e a revista cultural dixital Andar 21  publicou un poema seu coa temática do afundimento e catástrofe provocada polo petroleiro “Prestige” .

• O seu interese e pracer por escribir levárona a formar parte do Club de Escritura Brigantia, con sede na Praza da Estrela de Ourense. Durou dous anos até a pandemia de coronavirus.

• Tamén en 2019, o seu relato “El contrario” foi seleccionado e publicado no libro de “40 relatos de fantasía y terror”, con fins benéficos, do grupo LLEC.

• O confinamento, posconfinamento, e convalecencia por temas de saúde, déronlle oportunidade para seguir coa escritura e comezar a pensar na publicación. As novelas curtas, ata agora, remataron con “Contrato de amor” que se puido ler no seu primeiro blogue “La Biblioteca de Ana Lomba”, xa cancelado. En 2021 decidiu retomar internet para escribir e contacta coa súa comunidade literaria dende o perfil “Ana María Lomba-escritora” .

Plataformas dixitais vs. editoriais físicas

• En 2008 comezou a considerar a posibilidade de publicar, e estudou opcións nas editoriais tradicionais e nas dixitais. Probou nas primeiras coa obra “Auria, el lugar de los seres mágicos” de carácter fantástico e investigou plataformas como “Whatpad”, “Lectu”, “Lulu” ou “Amazon”.

• “Descarté al principio las tradicionales porque exigen el envío de un escrito sin dar nada a cambio y la publicación dependerá de si le gustas a alguien de la editorial que te conozca”, explica.

• Así que centrouse nas dixitais, escolleu Amazon polo seu funcionamento e porque con rexistrarse e dar número de conta para ingresos por ventas, obtivo asesoramento para decidir prezo para os formatos electrónico e papel”.

• “El fantasma” foi a primeira das súas obras publicadas deste xeito, e seguíronlle “La sonrisa de la muerte y otros relatos”, “Las tres monedas” (inspirada nun achado de moedas na horta do seu pai), as tres primeiras de Roberto Gaite, “Auria, el lugar de los seres mágicos”, “Los siete sellos sagrados”, “Amor maldito” (no escenario das montañas de Lugo), “Nieblas profundas”, “La maldición de los Bahamonde”, “La musa del vampiro” (en galego), “La mansión gris”, “Tormenta de primavera” e “Contrato de amor”.

Moitos proxectos

• Ana quere publicar tamén os relatos curtiños que escribiu con Brigantia e a súa última novela, até o momento, titulada “La protegida del vampiro”, ambientada no Santiago de Compostela do século XVIII pero sen ánimo de ser novela histórica, aínda que moi documentada ó longo de varios anos, pois quedou interrompida até que decidiu retomala e rematala.

• Entre os proxectos inacabados está “El verano del 20”, do que avanza que xira arredor dunha familia moi conservadora que cambia por completo nos anos 20 do século XXI.

• Tamén ten a medias outra de vampiros ambientada en Galicia e … algunhas ideas máis que pasan por Ourense.

• “En casi todo lo que escribo están historias que escuché en mi familia, o la naturaleza que me rodea y que conozco de mis caminatas, o las piedras y cuevas con leyendas alrededor de la capilla de San Benito”, e detalla que en “Los siete sellos sagrados” recrea o espazo arredor da capela e do altar exterior.

• Gústalle contactar con persoas coa súa mesma paixón e está nas principais redes sociais… por si queres compartir a túa con ela.

• Juan Carlos Arias é conversador, preguntador con antecedentes laborais de investigador, buscador… agora da historia do pobo no que vive.

• Hai un tempo caeu nas súas mans o libriño “Mil y pico de apodos orensanos”  escrito polo etnógrafo, escritor, humorista… ourensán  Xosé Ramón Fernández Oxea “Ben-Cho-Sey” e publicado nunha revista de pedagoxía de Madrid en 1971.

• “Eu son de Cartelle, pero en Sobrado do Bispo, onde vivo hai anos, convencinme de que os alcumes tiñan que estar recollidos nalgún libro, porque tódalas familias teñen un ou dous, así que forman parte do xeito de vida e da nosa memoria, pois pasan de pais a fillos, e ás veces de nais a fillas, aínda que parece que isto menos”, detalla.

• Con 167 destes alcumes a asociación cultural Porta da Cadea  auto-editou un libriño.

• “Cando algunhas persoas se decataron de que estabamos a recoller os alcumes, amosaron desgusto e sentín que podían xurdir problemas, así que polo momento, decidín facer unha publicación xenérica, que espero mellorar e completar porque xa teño máis de 300 alcumes recollidos”, sinala.

• A recollida de alcumes está recoñecida como “actividade de risco”  pero tamén é unha actividade moi pedagóxica e con pulo en centros escolares  e asociacións científicas.

Primeiro libro, con futura ampliación

• Arias recolleu alcumes primeiro na súa familia, despois entre amigos e amigas e finalmente de case tódalas familias de Sobrado do Bispo.

• El mesmo é “neto do habanero” de Cartelle, e comparte directiva na asociación cultural con Paula Rodríguez, veciña tamén de Sobrado, que é filla de Manolo, o “Garrincha” de Arnoia, e de María Flora que a súa vez, é filla de Felipe “dos Primos”.

• Nas fotografías deste artigo, Juan Carlos está acompañado polo “Garrincha” e a filla de Felipe “dos Primos”, e na outra acompañado polo nome da rúa do “Ruque”, alcume do veciño de retornou de Cuba e deu pulo as bandas musicais do pobo no século XX.

• Todos estes alcumes están recollidos na publicación ‘E ti de quen eres?’ Auto-editada despois de ano e medio de compilación.

• A publicación reproduce tamén 8 fotografías nas que se ven pandillas de amigos e amigas en días de voda e festa, grupos de estudantes da vella escola e dúas bandas de música.

• Os mozos e mozas protagonistas non están identificados, pero Juan Carlos explícanos que esas imaxes inclúen as caras de Luis “dos Beninós”, a “Pachana”, Rosita “do Bragas”, Isabel do “Pés de gato”, a “do Truco”, a “Cagallona”, o “Mirrolo”, o “Alegría”, o “Calote”, o “Caminoias”, o “Chafardín”.

• Aí está unha parte da historia de Sobrado do Bispo que ten que ver co patrimonio inmaterial, recoñecido pola UNESCO e organismos internacionais, estatais e autonómicos , e que inclúe contos, lingua, ritos, expresión sociais, tradicións… aínda abondosos e conservados en Galiza. 

• Para a UNESCO, o patrimonio cultural inmaterial ou “patrimonio vivo” refírese a “prácticas, expresiones, saberes o técnicas transmitidos por las comunidades de generación en generación. Este patrimonio proporciona a las comunidades un sentimiento de identidad y de continuidad: favorece la creatividad y el bienestar social, contribuye a la gestión del entorno natural y social y genera ingresos económicos. Numerosos saberes tradicionales o autóctonos están integrados, o se pueden integrar, en las políticas sanitarias, la educación o la gestión de los recursos naturales”.

Para apoiar actividades da asociación cultural

• Arias ten claro que seguirá a investigar e buscar as historias de Sobrado do Bispo e conta con Juan Carlos Forneiro “Xuco” nesa labor que levan de xeito paralelo. Tamén conta ca colaboración de persoas do pobo e algunhas de fóra para seguir nesta tarefa de recuperala memoria local, que é un dos obxectivos tamén de “Porta da Cadea”.

• A asociación cultural organiza “colleitas” e escaneado de fotografías aportadas polas familias, para expoñelas periodicamente nun lugar público. Até agora así foi na praza de San Xoán e nalgunha outra, nos momentos en que a pandemia o permitiu sen risco.

• Lembra que alcumes “temos todos”, pois cadaquén escolle un nome especial para navegar por internet, por exemplo, ben nos correos electrónicos, ou para xogar en liña con outras persoas descoñecidas …. En inglés ese nome especial chámase “nikname”, en galego alcume, en portugués “alcunha”… uns escólleos a propia persoa, e outros están postos por persoas alleas seguindo diferentes criterios.

• Pero, segundo Juan Carlos, “pobre do que careza de mote ou alcume, porque será insignificante e anónimo”. Non anotou a orixe da frase pero considera que explica parte do seu interese. Inventar, utilizar e estudar alcumes non é unha rareza en Galiza. Numerosas obras literarias e estudos fan visible o seu uso, como as de Ben-Cho-Sey, Vicente Risco, Ramón Otero Pedrayo…

• O 15 de xullo de 1945 era domingo e o xornal La Región adicou parte da páxina 4 e a última a unha “enorme tromba de agua” que afectara ás beiras do río Barbadás/Barbaña dende as 23,30 do día 14 ata un par de horas máis tarde.

• Nese mesmo día “Italia declara la guerra a Japón”, no contexto da Segunda Guerra Mundial, prodúcese un morto na provincia arrollado por un tren, celébrase Santa Mariña na aldea de Piñeira de Arcos e ábrese a fase inicial do xuizo contra Pétain, que rematará con unha sentencia de condena a morte e conmutación desta pena por outra de prisión.

• As persoas que vivían nos concellos de Taboadela, Cartelle, Celanova, Barbadás, Ourense…viviron unha realidade tráxica, afectadas pola treboada: danos incalculables en todos eles pero nos dous últimos perdéronse vidas humanas río abaixo… algúns lembran a cifra de 25, entre veciños de Pontón (Barbadás) e dos barrios ourensáns situados entre O Polvorín e o Couto. No xornal recóllense datos de 6 persoas desaparecidas nos sucesivos e diarios artigos que adicou ao ocorrido, un día na portada e o resto espallados pola media ducia de páxinas que, podía tela publicación, naquel momento.

Testemuñas daquela noite

• Nas aldeas de Muíños e Pontón viviuse aquela noite de hai 76 anos en primeira liña. Veciños das dúas aldeas como Ricardo, María, Balbina ou Olga gárdana na memoria.

• Ricardo Borrajo Rebollo naceu en Muíños e daquela noite, tiña 4 anos e medio, lembra que “sentíronse tremer as casas e moito ruído”, e o seu pai colleuno ao lombo para fuxir cara a casa dos tíos en Cimadevila polo camiño que seguían habitualmente para ir a misa na igrexa do San Xoán, en Barbadás.

• “So quedaron en Muíños a que foi despois miña sogra, Aurora, e a señora Paulina, que non se decataron de nada”, detallou. Do día seguinte lembra tamén o asombro dos seus pais “porque despois da choiva e a riada, a leña ardía moi ben como si o ocorrido fose algo tipo volcán”.

• Nos seguintes días, Ricardo e a súa familia descubriron que os muíños “do Rufino” e o que estaba no Pisco, da familia “do Pepe, do bar” desapareceran, igual ca pontiña que permitía pasalo río nese tramo.

• En Muíños as casas están sobre penedos e salváronse todas, mentres que en Pontón “cinco persoas marcharon co río e un veciño máis salvouse porque puido agarrarse a un cambón que aturou a riada”, lembrou.

• Segundo lle contaban, o río Inchafoles e o regato de Pontón (que ven de Loiro e Bentraces) xutáronse e fixeron tapón na Boutureira e cando rebordou o tapón, a auga levou consigo pedras, árbores e o que atopou.

O peor en Pontón e Ourense

• María Balvís Rodríguez vivía en vive en Pontón, tiña 10 anos cando ocorreu a maior riada sufrida na provincia de Ourense.

• Na súa familia estaban despertos porque despois dunha treboada “normal”  a avoa Nieves “veu para dicirnos que marchaban as casas polo río”.

• “Pronto soupemos que marcharan ca auga Dolores, os seus 4 fillos e o veciño Andrés que tiña unha casa moi boa de dous pisos pero el estaba maliño e díxolle á súa muller que se salvara”.

• Lembra a Lucita “a rapaza do muíño que contou que en canto puxo o pé no camiño para fuxir, a ponte e o muíño desapareceran”. No seu pobo as augas levaron o muíño de Ponte Soane “pero reconstruírono despois”, matiza.

A “terrorífica y trágica” noite na prensa

• Polo que respecta á cidade de Ourense, augas abaixo, o xornal La Región relatou que as rúas Colón e Libertad “quedaron inundadas” e os barrios do Polvorín, Camelias e o “barrio do Pan” (baixo a praza de Abastos) sufriron perdas humanas e “incalculables danos” por desaparición de vivendas, animais e terra cultivada, igual que augas arriba.

• “La mayor catástrofe se produjo en Pontón donde la avalancha de agua y materiales arrastrados adquirió proporciones aterradores y produjo el mayor número de víctimas”.

• No percorrido da avalancha de rochas e árbores, o río ensanchouse “considerablemente” ao chegar a Villaescusa, e despois na Carballeira chegou a ter 100 metros, onde antes tiña apenas 2 metros. Dende o Polvorín (xa en Ourense) a ponte non puido conter nin dar saída á auga e alí “se desparramó hasta los 150 metros de ancho”, segundo o relato xornalístico.

• Levouse a “antiquísima” Ponte Pelamios enteira “pero la avenida rugiente y galopante no pudo con el nuevo puente del Couto ni con el nuevo Puente Pedriña en el Miño”.

• Os datos que aínda recordan os veciños de Pontón, constan completos no xornal: en Pontón,  desapareceron Dolores Santos Menor e os seus fillos Digna, Rosa, Joaquín e Luciano. “Vimos al esposo y padre desventurado, Modesto Feijóo, enloquecido de dolor y espanto”. Tamén morreu Andrés Enríquez Docasar que vivía na casa de dous pisos, na que puido salvarse a súa esposa.

• “Familias de Pontón reducidas a total miseria”, pola perda de casas, campos de millo, viñas, hortas, estacas…”todo arrasado”, segundo o rexistro de danos que o xornal fixo nos primeiros días posteriores á riada.

• En Villaescusa, a familia do muíño tivo tempo xusto para saír del e ver derrubarse as catro paredes da que fora a súa casa.

• Na Carballeira “se escuchaban gritos de socorro” e no Polvorín asolagáronse as vivendas de 6 ou 7 familias que puideron salvarse a tempo ou saíron ao tellado, onde esperaron axuda. No Pozo do Inferno (actual barrio das Camelias) salvouse a familia dun tenente da Garda Civil “con el agua por la cintura y momentos antes de que la casa se viniese abajo entera”.

• O tramo do Barbaña entre o Polvorín e a prisión provincial foi o máis “castigado” e nel desapareceu Generosa Castro, de 80 anos, e os danos materiais foron dende avarías na panificadora “La Molinera”, importantes danos na casa de baños “La Moderna” de Rosendo Varela, ata a desaparición de terras de cultivo, animais, unha finca do Polvorín de varios propietarios que o converteran en “zona de copas  con merendero y sombras”.

• Nas primeiras reaccións para dar auxilio nesa noite de sábado, acendéronse fogueiras e os coches xuntáronse para enfocalas súas luces cara o tramo do río máis destrutor, para o salvamento de persoas, corpos e enseres.

En Pontón, comisión veciñal para axudar

• Un día despois da catástrofe, foron aparecendo aguas abaixo no río Miño algún dos corpos desaparecidos, unha máquina de coser, trabes, valados…

• Tamén se constatou a aparición de “desaprensivos que aprovechándose de la desgracia ajena, se han apropiado de efectos y enseres de las casas destruídas a consecuencia del desbordamiento del río Barbaña”, e dá un prazo de 24 horas para a súa devolución nos postos da Garda Civil ou na alcaldía “del barrio correspondiente”.

• O Gobernador Civil Antonio Martín Ballestero e percorreu os lugares afectados dende o mércores seguinte, 18 de xullo, acompañado por 2 xornalistas. No xornal detallan que en Pontón organizouse unha comisión veciñal “que abrió una suscripción en favor de los afectados”, e o propio “Gobierno Civil” organizou a recepción de doazóns económicas durante as primeiras semanas.

• No rexistro de doazóns, están dende a do “Caudillo” Francisco Franco, de 100.000 pesetas, a de Almacenes Alfredo Romero de 1000 pesetas, concello de Vigo 5000… e ducias máis que se ían engadindo ás de institucións como Deputación, Dióceses e o propio Goberno Civil.

• O día 1 de agosto unha gala especial no Xesteira (cine/teatro) “en beneficio de los damnificados del Barbaña” con un programa que incluíu a película “Cena a medianoche”, actuacións da Coral de Ruada e una do “recitador de cuentos gallegos” Xuliño.

• Ningún destes relatos xornalísticos vai acompañado de imaxes. O día 3 de agosto de 1945 publica a crónica “Por las tierras devastadas del Barbaña”  trala visita dun xornalista (descoñecido polo momento) que foi acompañado por unha persoa que debuxou o que viu.

• Despois, o xornal recolle as doazóns feitas no Goberno Civil, durante os mesmos días que adica a portada e parte das súas páxinas a evolución do conflito armado “mundial”: o 7 de agosto lánzase a primeira bomba atómica contra Xapón e desátase unha epidemia de cólera en India, o 15 de agosto a declaración do fin da Segunda Guerra Mundial etc.

Aniversarios da riada na prensa

• En sucesivos aniversarios, La Región adicou espazo a relatos arredor da riada.

• E non queríamos que se perdera a memoria do que foi cualificado como a peor riada sufrida na historia da provincia… aínda que igual non o foi. A mesma zona foi tamén asolagada en 1958 e no 59, o 29 de decembro, cando os máis afectados foron os veciños de Ponte Lebrona, na desembocadura do río Barbaña no Miño.
  • – Eloy Vázquez, supervivente que vivía nas Camelias e os irmáns Obeso do Polvorín, tamén superviventes
  • – Outros asolagamentos e aniversario da riada do Barbaña,
  • – a riada en Ourense por Xosé María Eguileta, arqueólogo municipal,
  • – a riada e outros sucesos

• Diego Félix é veciño da Valenzá dende hai 10 anos e a súa vida transcorre entre a furgoneta de reparto de paquetería e o seu Suzuki Swift Sport co que adestra e compite nas probas da Copa Suzuki dende 2017

• “Cando teño carreiras busco unha persoa que me substitúa no traballo para os 5 días que paso en cada circuíto e fago deporte a diario, normalmente nas beiras do río Barbadás”, detalla… e do volante da súa furgoneta de reparto pasa ó volante do seu coche de carreiras.

• En 2020 a Copa Suzuki quedou mermada a 4 probas polos motivos sanitarios que afectaron a tódolos eidos en todo o mundo, pero neste 2021 retomou a actividade habitual, polo momento,  e Diego proclamouse gañador na de Castelo Branco (Portugal )

• Na proba anterior, a de Serra Morena, levou como co-pilota a Raquel Rodríguez Trillans  que non puido acudir a de Portugal, onde o co-piloto foi Javier del Riego

• Diego quixo ser piloto dende que sacou o carné de conducir e viu unha carreira de coches. Nela decatouse de que quería ir dentro deses coches, e non xogar ó fútbol. Compite dende hai 20 anos, dende que debutou no rallye de Ourense.

• “En 2001 entroume a tolemia e merquei un Peugeot 205 para rallye, que era o único que me podía permitir, e a partires de aí os amigos eran todos do mundo do motor”, lembra.

Leva a imaxe de Barbadás nas probas

• A súa participación nas carreiras é posible, segundo explica, polo apoio económico de empresarios, amigos, os premios económicos da propia copa para os que se clasifican entre os dez primeiros de cada proba… e o seu desembolso persoal. Participar en cada carreira pode supoñer un custo de 3.500-4000 euros, dos que 600 poden ser só para inscribirse.

• “O ideal sería contar con apoio privado e público, porque os deportes de motor moven moita afección e eventos como o rallye de Ourense, por exemplo, levan a 15.000 persoas até os diferentes tramos”, relata.

• Cada carreira ten difusión en medios especializados como Cronomotor , AutoHebdoSport , espazos na prensa local, programas televisivos ou a canle Rallyes.net , que tódalas persoas seguen durante todo o ano.

• Diego comezou a levar neste ano 2021, parte do seu capó cuberto por un multicor “Concello de Barbadás, Quéreo, Víveo” para dar difusión o lugar no que vive, e espera que o apoio económico poida chegar tamén, tralas conversas mantidas sobre ese tema.

A polo Rallye de Ourense…nuns días

• Todo está listo agora na Escudaría Ourense  para a súa participación no 54 Rallye de Ourense , no que tamén se disputa a Copa Suzuki que el mesmo gañou na edición de 2020.

• “Os tramos serán na terceira fin de semana de xullo e eu adestrarei o mércores e xoves antes, os días 14 e 15.”

• Despois, quen queira seguir a este piloto da Valenzá, poderá facelo segundo o calendario previsto pola Copa Suzuki , nas probas de Ferrol, Catalunya, Alto Támega e Madrid ( xa foron os Rallyes de Sierra Morena, Rías Baixas e Castelo Branco).

• Moita sorte veciño!!!

• Lugares tradicionais de Barbadás como o bar “O Carrabouxo” e o penedo do Tangaraño forman parte da pequena historia, polo momento, dun festival de rock que naceu nunha noite de troula de 2016 e chegou en 2018 á terceira edición.

• O Tangaraño rock de Barbadás  víñase facendo en setembro. Está pendente da súa cuarta edición, adiada pola pandemia, pero é posible que tampouco se celebre neste 2021… ou si.

• Estanlle a dar voltas Nely Perdiz Álvarez e Fernando Padrón Ferro e… quen sabe. “Dependerá da normativa que se aplique a este tipo de eventos”, detalla Fernando.

• “Organizar un evento así da moitísimo traballo pero facémolo nós directamente para recortar os gastos porque en Barbadás hai moita xente nova que non ten outro festival de música no seu concello”, explica Nelly.

• A idea do evento, que comezou, en 2016 foi de Nelly e de Andoni. A estrea foi co grupo Gintonic e as súas versións de Metallica, os Ultracáns da Coruña, Azero de Teruel  e Malheira de Ourense .

• Este primeiro festival deu perdas… e os seguintes tamén, sempre asumidas polas persoas que o organizan. Fernando comezou colaborando e, coa marcha de Andoni, pasou a formar parte da directiva da asociación cultural. En 2018 contaron coas aportacións de comerciantes e empresarios, unha subvención pública para colectivos culturais e a venda de camisetas.

• En 2019 contaron con material cedido polo concello como carpa, equipo eléctrico e baños químicos… e para 2020 xa comezara a venda de camisetas para ter todo a punto a finais de setembro … pero chegou a COVID.

• Diferentes espazos de A Valenzá acolleron aos rockeiros cada ano, ata chegar ao parque dos Carrís, ao pé do Polideportivo de Barbadás . Nas redes sociais do Tangaraño Rock tendes un diario de cada festival, con vídeos dos grupos participantes, imaxes dos carteis, camisetas e do xantar elaborado por Nelly e Fernando para tódolos/as músicos e … e son a mostra do que será de novo en canto se poida…

• Invitan a calquera persoa e entidade interesada en apoiar esa nova edición para que poida celebrarse e, segundo Fernando, terá que ser “ao grande”. Ela, operadora de cámara, el, funcionario, coa paixón común de facer os malabares que sexan necesarios para ofrecer un xeito ben diferente de remátalo verán.

Outros Festivais Tangaraño sen penedo menciñeiro

• O nome do festival de Barbadás ten a súa orixe no penedo con “propiedades curativas” preto da capela de San Bieito, pero ten homólogos: hai un Festival Cultural Tangaraño na aldea de Sobradelo , no concello ourensán de Xunqueira de Ambía, onde Rochi Nóvoa Vázquez organiza dende hai 8 anos unhas xornadas con artistas de diferentes eidos.
  

• A última edición ata o momento, neste ano 2021, foi diferente ás anteriores a causa da pandemia, e xuntou músicos, cantautores, persoas do teatro e escritores en lugares representativos de varios concellos lindeiros para ofrecer teatro, música e poesía transmitidos por internet.

• Rochi, creadora do evento anual, contounos que lle puxo o nome de Tangaraño porque en Sobradelo a súa bisavoa era coñecida por “quítalo tangaraño  e correlo ar ós meniños que lle traían a casa”.

• “Correlo ar era quitar problemas respiratorios, como manchas no pulmón, e un neno ou nena con tangaraño era un bule-bule, e con esa definición me identifico eu e cadra co espírito do festival, un sen parar”, detallounos.

• Por outra banda, no concello de Mos a Asociación Cultural Tangaraño   organiza o festival Intercultural “O son do Tangaraño”, de música tradicional.

• A súa presidenta, Cari Cabezas, explicounos que o festival “é pequeno e a asociación supera moitos atrancos para organizalo, pola falla de apoio institucional”. “Cando buscamos nome, pareceunos que tangaraño  nos identificaba e era sonoro”.

• O colectivo pontevedrés ata deu visibilidade a un debuxo dese “diaño maligno” que é o  “tangaraño” (nas fotos), pero déronlle un aspecto lúdico e bailón.

• No concello de Barbadás naceron nos últimos 10 anos máis de 1.700 nenos e nenas, e as súas familias e amigos son os potenciais clientes de Francisca Bouza Mármol, “Paqui”, propietaria e artesá en La Cigüeña. 

• Estableceuse na Valenzá hai xusto dez anos, na aldea que lle gustou dende que lla descubriu unha amiga… pero chegou con moita experiencia previa en todo tipo de prendas, calzado, complementos, berces… todo o que ten que ver con nenos e nenas dende que nacen até os 6 anos, ou no caso da roupa, até os 10. “Sentí un flechazo inmediato cuando conocí A Valenzá y después de pasar 7 anos en Llobregat (Barcelona), donde llegué a tener dos tiendas, quise volver para seguir con este sector, y tenía que ser aquí, donde también vive mi amiga”, asegura.

• O local de La Cigüeña foi antes pescadería e carnicería, e Paqui deulle o mesmo nome que tiñan os seus locais de Cataluña (La Cigüeña e La Cigonya). Agora ten clientes de Barbadás, Ourense, Verín e Xinzo que atopan no seu espazo “de todo” cunha variedade de estilos e cores que se “adapta a calquera gusto e necesidade”.

• Dende que abriu, ten activo sistema de venta en liña. “Así puiden seguir atendendo a clientes que tiña en Barcelona e Suiza, por exemplo”, aclara.

  

   

“Primeiras mascotas” feitas a man

• É consciente de que moitos veciños e posiblemente clientes, non saben que dende 2015 deseña, fai patróns e encarga a unha costureira do seu pobo natal (A Forxa en Porqueira) prendas soltas e algunhas coleccións completas ideadas por ela.

• “Traballamos moitísimo os petos para bebés, xoguetes de trapo, capotas, lazos, vestidos… totalmente adaptados os gustos de cadaquén, como facía en Barcelona, aínda que alí as preferencias son algo diferentes e as familias mercan sempre prendas moi prácticas e cómodas, mentres aquí gustan máis as prendas que axudan aos pequenos a lucirse máis”.

• Paqui notou cambios neses gustos e costumes, sobre todo tralo inicio da pandemia. “Sorprendeume o aumento no número de persoas que escolleron o meu local para as compras, e persoas que non coñecían o meu traballo, comezaron a vir para evitar centros comerciais e tendas grandes”.

• Ao entrar nesta tenda pode parecer que o espazo está desbordado pola mercancía pero en realidade, todo está perfectamente localizado. E a todo o que se pode ver nada máis entrar, de provedores e feito a man, vanse engadindo as que chama “primeira mascota” para recén nados, con formas de animais, en tea e personalizadas co seu nome.

• A taxa de nacementos do concello de Barbadás leva anos no podio galego, encabezado neste momento por Ames (A Coruña), segundo o Instituto Nacional de Estatística. Cunha veciñanza formada por 11.158 persoas, Barbadás é o lugar ideal para tendas como a de Paqui, ou como a de “Carussa Baby”, as dúas con oferta integral para os veciños máis novos.

Décimo aniversario todo o ano

• Paqui comezou a “celebrar” o décimo aniversario de La Cigüeña en marzo con descontos que manterá até que remate 2021.  Serán entre o 15 e o 50% que irán variando cada semana ou cada mes.

• O profesor de “Lengua y Literatura Castellana” David González Couso, descubriu á escritora Carmen Martín Gaite ca lectura recomendada na súa etapa escolar da novela Caperucita en Manhatan. Hoxe, despois de adicarlle moitas horas de investigación e lectura, e varios libros, aborda un roteiro literario por San Lourenzo de Piñor arredor da vida e obras da autora, filla, neta e sobriña de ourensáns, co pulo do Concello de Barbadás.

• David adica gran parte do seu  blogue “Alas de libélula” a autora salmantina que pasou os veráns da infancia e xuventude en Barbadás e agora traballa co concello para dar pulo ao roteiro literario que propón no libro publicado en 2020 El rastro del verano: itinerario para ler a Carmen Martín Gaite, ca colaboración da mesma institución local.

• No seu blogue recolle todas as súas investigacións en forma de artigos, colaboracións  en publicacións colectivas, nun documental en unha longametraxe ca mesma temática, pero tamén os traballos adicados a outros autores, como os da revista Inviable , ou a bibliografía de mulleres escritoras, un dos seus temas favoritos…

• Carmen Martín Gaite faleceu no 2000 e ese mesmo ano, David reactivou seu interese pola autora tras ler o artigo de María José Miragaya, en La Región “Piñor, el pueblo donde jugaba Martín Gaite”, arredor do libro Las ataduras da escritora salmantina. E tras retomar a lectura dos primeiros libros da autora e das súas conferencias, atopou a importancia de Piñor nos seus escritos.

De tese doutoral a… sete libros

• “Xa fixera un traballo sobre ela na universidade pero retomei a lectura, afondei nesa relación da súa vida con Piñor e acabei por adicarlle varios libros, porque é un tema que o resto da súa familia e investigadores deixaron de lado, a pesares de que varias das obras só se explican como recreacións do que viviu nesta aldea de Barbadás”, asegura.

• Das lecturas, indagacións ca familia e achegados (a irmá Ana María Martín Gaite, a amiga Martinell, Amado Perille …), cos veciños de Piñor, coa propietaria do pazo de Lemos (Eulogia Pulido Vázquez, falecida este mesmo ano 2021 e amiga da familia Martín Gaite), David descubriu que os nomes e lugares de Piñor, reais e inventados, mestúranse nas súas principais obras: Retahílas, El pastel del diablo, Las ataduras, as auténticas “novelas de Piñor” da autora.

• E nese contexto, nenos e nenas protagonistas teñen arredor de 10 anos, e a escritora envorca neles as súas propias vivencias da liberdade, busca da independencia con amigos e amigas da aldea, enriquecemento persoal coas conversas coas persoas maiores…

• David descubriu, entrelazou e desenvolveu os seus escritos arredor desa vida con 7 libros ata o momento  dende Una propuesta de lectura para Caperucita en Manhatan, de 2008 con Publicaciones Procompal  ata El rastro del verano: itinerarios para ler a Carmen Martín Gaite), prologado por Emma Martinell Gifre (secretaria e amiga íntima que acompañou a Carmen M.G. na ambulancia cara o hospital no que faleceu), e ilustrado con debuxos de Andrea Reyes (e mapas de Xosé Poldras  .

Proxecto de roteiro

• O libro segue “o rastro de verdade que habita na literatura” de Carmen, tal como indica o autor, en el detalla varios xeitos de xunguir os lugares nos que se desenvolveu a vida da escritora que recibiu en vida premios como o Nacional de Literatura.

Casa que foi propiedade e vivenda da familia de Carmen Martín Gaite, até o ano 1965. Foto Rosa Veiga

• Así, González Couso propón:
  • ruta polos lugares nos que viviu (Salamanca, Barbadás, Madrid, Portugal, Nova Iorque…).
  • ruta por Piñor: polos lugares que foron o seu “refuxio de infancia” e onde transcorren as “novelas de Piñor”, cheas de referencias a lugares comprendidos no “triángulo máxico” entre Ousande, o monte Ervedelo e o monte  de Santa Ladaíña. Cada un dos percorridos podería facerse en 2 horas.
  • ruta Madrid anos 50: polos cafés literarios.
  • ruta por Ourense: cidade na que varios familiares foron intelectuais e inventores, “precursores da Xeración Nós sen o compoñente galeguista daquela” . Entre eles, o fundador do primeiro Ateneo e das tertulias no número 6 da praza do Ferro,(“a tertulia do Gaite”), o pioneiro no combate contra a pandemia de cólera de 1854 ca elaboración dun tratado, ou o inventor dun sistema de alumeado público da cidade que finalmente fracaso unas probas.

• Ademáis dos roteiros literarios que poden percorrerse en Piñor e nos outros lugares estudados polo autor, o libro adica senllos capítulos as “novelas de Piñor” facendo de guía para a súa lectura e comprensión.

• Pode ser o mellor xeito de comezar a coñecer a esta escritora recoñecida internacionalmente, e que foi veciña de Piñor nos seus anos máis felices.

• Enzo e Alexandra “Alex” teñen 6 anos, son primos e viven na Valenzá. Hoxe mesmo (até o 6 de xuño) están en Málaga para competir na categoría “Academy” do campeonato de España de “karting”.

• Este ano é o primeiro no que se permite a participación de menores de 7 anos. Eles dous serán os únicos representantes galegos nesa proba e “competirán” con outros dous pilotos de cada Comunidade Autónoma. Na categoría “Academy” todos e todas as participantes levan premio.

• As seguintes datas serán do 2 ao 4 de xullo, en Valencia, entre o 10 e o 12 de setembro en Toledo e do 8 ao 10 de outubro en Zaragoza, sempre co equipo da Escudería Barbadás.

• Con eles adestran Nico, as irmás Valeria e Mara (tamén da Valenzá) e Dani, do concello de Nogueira de Ramuín, para adestrar e xogar xuntos en diferentes instalacións espalladas por toda Galicia, na que se forman e divirten pilotando eses pequenos automóbiles monoplaza.

• Estes nenos e nenas seguen nas súas casas a afección que xa tiveron os seus pais e nais, todos pilotos ou copilotos de automóbiles de competición de maior tamaño e cilindrada.

• Por exemplo, David Figueiredo, pai de Enzo, lembra que o neno comezou a interesarse polo mundo do motor cando tiña 4 anos. “Despois dunha proba na que eu competín como piloto, veu falar comigo todo serio e díxome que quería que eu me retirase porque ía comezar el a correr”. A nai de Enzo, Belén González, é copilota.

• No caso de David, esta afección é habitual na súa familia, pois o piloto José Pavón  era primo da súa nai, e o seu pai correu tamén en numerosas probas. “O día que eu nacín el estaba a participar na San Martín, o 19 de decembro de 1970”, relata.

• Pola súa banda, “Alex” comezou a correr cando tiña 5 anos, e segundo o seu pai Marco Antonio Fernández, porque quería probar “e para poder xogar cos outros nenos e nenas que fan karting”.

Adestramentos con moita motivación

• Para adestrar, cada 15 días adican un día en algún dos pequenos circuitos galegos como o de Monterrei  (en Pereiro de Aguiar, moi preto da cidade de Ourense), Porriño, Soutelo de Montes, A Pastoriza, As Pontes de García Rodríguez.

• Nun repaso de características, os pais e nais que adestran a estes pequenos, aseguran que en Galicia ningún ten o tamaño e infraestrutura semellante ós circuítos de competición,     asegura Marco Antonio.

• Cada kart é revisado continuamente polo equipo familiar, mentres os pequenos pilotos se centran nas súas principais “metas”: estar cos amigos no caso de Nico e Dani, competir e participar nas carreiras para Alex e Mara e para todos, o importante é poder xogar e estar xuntos, e niso concordan cando se lles pregunta.

• Este grupo é a canteira máis nova do “Karting” da provincia de Ourense, e case todos de Barbadás. Pero tamén hai pilotos ourensáns nas  categorías para nenos e nenas de máis idade.

• A empresa de Mónica chámase “Humanas, Salud Organizacional S.L.”  , con sede en Sobrado do Bispo, e os seu traballo fai que cada mes viaxe a Barcelona, Madrid, Vigo… e de volta a Barbadás.

• Desenvolve programas formativos e de avaliación  en empresas variadas e dispersas pola xeografía. “A primeira chamada dunha empresa soe ser para que lle fagamos unha avaliación de riscos psicosociais e de clima laboral, e así comezou a nosa relación ca alemá Lidl en 2014”, lembra.

• Daquela, o traballo desenvolto valeulle a Lidl o premio de “Empresa Saludable”  do Instituto Nacional de Saúde en 2017 e a Mónica o comezo de recoñecementos, a inclusión no “Top100”   de mulleres líderes en España    “e posicionamento en Google con termos como conflito psicosocial e empresas saudables”.

• Hoxe colabora con empresas como Acciona, ACS, CLECE o SILO, as galegas Tesol Group ou empresas deportivas como o Celta de Vigo e o Fútbol Club Barcelona, nos que desenvolve programas formativos para a motivación no traballo en equipo. Tamén colabora ca Cofederación de Empresarios de Ourense (CEO) en actividades formativas.

• Neste momento, unha das súas satisfaccións está no interese amosado polo seu traballo en Latinoamérica e, sobre todo, México. “Teñen un concepto de saúde moito máis valorado que o noso e aló os asalariados pensan en dirixir parte do seu traballo a conquerir un seguro sanitario, mentres nós non valoramos suficientemente ter unha sanidade pública”.

Do absentismo á saúde laboral

• En Latinoamérica e Estados Unidos as empresas coidan a saúde mental e as axencias aseguradoras teñen que xestionar o absentismo, polos altos custes que supón.

• “En España, en 2013, antes das últimas crises, o absentismo estaba en cifras do 3,5 por cento e neste momento a media é dun 8,6  inaceptable dende calquera punto de vista, e algunha afronta un 20% de absentismo”, relata. Isto supón un “elevadísimo custe para empresas e Seguridade Social, pero segue a ser un tema tabú que ten que ver ca saúde mental e física e co funcionamento inhumano das empresas que se adican a despedir e despedir nas crises”.

• A fundadora de “Humanas” ten claro que o “engranaxe” laboral é o que da movemento á economía “por iso hai que coídalo, pois sufre moito co desgaste e o seu lubricante é a esquecida comunicación”. Propón que as empresas gañen diñeiro “dun xeito diferente, non a costa da saúde dos traballadores, senón grazas a saúde deles”.

Experiencia en grandes empresas

• O seu empeño actual na empresa “Humanas” resposta a súa propia vivencia como enxeñeira e responsable Prevención de Riscos Laborais en obras civís como o AVE, para Gobernos como o de Navarra ou Cataluña. Durante 13 anos aprendeu que nos equipos de traballo “é moi importante exercer un liderado diferente ó convencional, pois as emocións inflúe en como falamos e facemos as cousas e a relación entre emocións e saúde é indiscutible”, asegura.

• Foi unha aprendizaxe a costa da súa propia saúde que resume como “un longo traballo persoal para localizar os leóns e deixar de correr”, e que comprendeu despois de formarse nese novo eido e de aplicar “o método científico de proba/erro” no seu propio traballo. Volveu a Sobrado onde vive o seu pai, e comezou cun informático de Ponteareas (hoxe socio) e unha emprendedora ourensá con ideas semellantes. O equipo foi medrando.

• Da súa formación e experiencia xurdiu a empresa en 2013 e o libro “Creando empresas humanas: La empresa 3.0” en 2018 e dos contactos en México saíu unha colaboración exclusiva ca empresa “Yana” para implantar en España a súa aplicación informática de acompañamento emocional.

Produción executiva na película “Luarada”

• Entres os proxectos en marcha, tamén está o da película “Luarada”, dirixida por Óscar Doviso, gravada en 2020 arredor da historia documentada do “lobisome” Manuel Blanco “Romasanta” autor confeso de, polo menos,  13 crimes en varias localizacións da provincia dende de 1845.

• Hai dous ano propuxeron a Mónica participar no equipo de produción executiva e no de comunicación, e antes da pandemia, o equipo rematara a primeira parte da película . Ademais contan cun acordo con FIlmax para a distribución internacional cando quede rematada.

• “A pandemia parou o proxecto pois os custes de seguridade sanitaria fronte o virus foron inasumibles, e agora estamos pendentes de conquerir financiamento para retomalo ca ilusión xa reactivada en todo o equipo”, asegura.

• No equipo actoral está Héctor Martínez, veciño tamén de Sobrado do Bispo. Interpreta o papel do irmán dunha das vítimas

• Ángeles, unha enfermeira  moi interesada na restauración, e o seu marido Guillermo, aparellador percorreron Galicia durante anos. A finais dos 80 descubriron en Bentraces un pazo en ruínas e ficaron namorados del… e así comeza a historia recente do pazo de Bentraces.

• Os seus fillos, Guillermo e Mar Vázquez Peñamaría lembran que seus pais atopáronse cunha construción que tiña varios propietarios e os caseiros Genebrando e Flora “vivían en donde estaba la cocina”. Decidiron quedarse.

• Guillermo explica que aquela propiedade con edificio histórico e espazo de 2 hectáreas limitada por un muro medieval, “se les hizo muy grande y pidieron fondos europeos destinados a recuperar y conservar edificios de este tipo para turismo rural. A mediados de los años 90 consiguieron tener un pazo-hospedería de fines de semana con 1 o 2 trabajadores, y vivienda para todo el año”.

• Os irmáns Guillermo e Mar Vázquez Peñamaría lembran vivir como una “pesadilla para adolescentes” o traslado dende Madrid a esta vivienda, na que os seus pais puxeron en práctica a súa afección polo paisaxismo e a restauración. “No eran profesionales de la jardinería pero su amor por la tierra, su apuesta por este lugar y por la recuperarlo hicieron posible que ahora contemos con este espacio frondoso y especial”.

• A chegada das novas tecnoloxías, segundo Guillermo, rebordou as posibilidades dos seus pais de manter a hospedería, na que non había cafetería nin restaurante, así que “la actividad fue decayendo hasta cerrar al público” a comezos do novo milenio.

• Guillermo estudou Dereito e volveu a Bentraces para buscar traballo e atendelo xardín, sen chegar a estar nunca colexiado como avogado. “Cuando descubrí todo lo que había alrededor del pazo me pareció un entorno verde único y decidí darle un nuevo brío económico, dirigiéndolo a la celebración de bodas, porque me pareció que había muchas personas cuyo perfil hace viable un mercado de eventos en el que podemos situarnos”.

Xardín pacego colorido todo o ano

• Comezou con actividade de hotel pequeno – media ducia de cuartos- para capitalizar o seu proxecto e facer reformas, ós poucos. Levan 4 anos abrindo o espazo pacego para vodas e outros eventos.

• Antes da familia de Guillermo viviron alí un Bufo Real e unha ducia de familias que foron propietarias do pazo dende a súa construción hai 600 anos. Todas elas deixaron blasóns nas diferentes fachadas en diferentes épocas, dende a construción no século XV até as reformas do século XVIII e máis recentes.

• Arredor da edificación, a nai de Guillermo e Mar foi creando un xardín exuberante e único,  e actualizou a decoración interior do hotel mantendo elementos tradicionais e engadindo outros máis mediterráneos, franceses…

• Os que escollen o pazo de Bentraces para o encontro familiar, ou empresarial, gozan dun xardín de 2 hectáreas que rodea unha construción datada nos séculos XV, XVII e XVIII, e dividido en diferentes espazos por sebes de buxo.

• Dende marzo e abril as cores primaverais no pazo son os morados da Glicinia  centenaria da entrada do pazo e os lirios, co seu arrecendo no espazo que ocupan. Tamén aparece a exuberante Gunnera que ocupa o pé das escaleiras de acceso ós cuartos.

• En xuño as hortensias brancas, azuis ou rosadas, segundo  o ano, fan burbullas de cores en cada recuncho. En xullo e agosto as flores pequenas do romeu, lavanda, enredadeiras, seguido, en setembro, do escurecemento das hortensias…e en poucos meses, volta de novo.

• No inverno as cores visibles son das camelias, magnolios, laranxeiras e cerdeiras. E Durante todo o ano, cambian de cor as follas dos carballos, e os abrollos de toda a vexetación.

• Capela, pérgolas con columnas de pedra e un novo pavillón acristalado e rodeado de bosque galego, son algúns dos elementos que se poden gozar dentro dos muros pacegos de Bentraces.

• A asociación veciñal “A nosa aldea” comezou hai catro anos a dinamizar a vida social, lúdica e cultural da parroquia de Barbadás e das poboacións máis próximas. En 2021 traballa co concello para revitalizar  o “pozo redondo” e a zona do “Pisco” con un sendeiro pegado ó río entre Mourián e A Boutureira.

• Pedro Freire e Modesta Seara teñen traballo como policía local e enfermeira, e son presidente e vicepresidenta respectivamente da asociación veciñal que dende 2017 se propuxo “recuperar a vida comunitaria, tan característica do rural”, segundo explican.

• Consideran que salvo a Valenzá, o concello de Barbadás é de carácter rural cas vantaxes que iso supón no día a día, pero no entorno do edificio administrativo do concello, quedáronse sen vida social en común e até sen a festa de San Xoán , así que para arrincar, organizaron actividades como clases de ioga, bailes latinos, zumba e talleres de memoria.

• “Non contábamos con tanta participación pero se ve que había gañas despois de anos sen actividade veciñal”, concreta Modesta. “Hai persoas que non se coñecían antes de participar nesas clases así que a asociación recuperou todo o seu sentido”, apunta Pedro.

Festas populares e graffiti

• En 2017 comezou a recuperación das festas: a de San Antón (a máis popular) do 17 de xaneiro, é unha cea diante do local social (ó pé da capela de San Mauro) con música tradicional de grupos da escola municipal de música.

• A festa de San Xoán do 24 de xuño celébrase dende ese ano diante da igrexa parroquial (adicada a ese santo do comezo do verán) e trocou as sardiñas por churrasco e viño da casa, tradicional en Barbadás. Tamén volveu o magosto do outono, e a xuntanza celébrase no local social con música de gaitas.

• O 2020 a actividades comunitarias foron canceladas pola pandemia de COVID pero si se fixo unha homenaxe ás rianxeiras da aldea cun gran grafitti no muro da curva de Soutovello, pintado por Camilo da Silva. En 2021 remataránse as pinturas no muro para homenaxear ó viño, e a veciños populares na contorna, antes do verán. O proxecto é rematar o muro que xa homenaxea, nunha parte, ás rianxeiras e a María Carril por ser unha delas.

• Esperan poder retomar a Andaina solidaria anual que até agora destinouse a persoas con doenzas como esclerose ou cancro e invitan a todos os veciños e veciñas do concello a participar nas actividades organizadas pola asociación que xunta neste momento a 60 familias.

Senda de Mourián á Boutureira

• Neste 2021 a asociación comezou a traballar co concello no proxecto de recuperar e sinalizar o sendeiro que sae da aldea abandonada de Mourián e pasa pola contorna da aldea dos Muíños, polo “pozo redondo”, a fervenza do Pisco, O Pontón e chega até a Boutureira.

• Todo o traxecto irá pola beira do río Barbadás, chamado tamén Muíños, Villaescusa… O equipo técnico busca solucións para pasar dunha beira á outra para sortear penedos derrubados e zonas afectadas pola estrada de Celanova, que cortou o camiño vello cara Bentraces.

• “Ese tramo do río conta con vellos camiños agora cortados,  e utilizouse sempre como zona de baño no verán, así que propuxemos melloralo e aproveitalo para dinamizala zona” lembra Modesta. Ademais, nos meses pasados aumentaron as persoas que camiñaron por ela.

• Pedro apunta que nas aldeas abandonadas de Mourián e Muíños hai casas que poderían acoller algunha actividade de atención a paseantes, bañistas e sendeiristas. Non hai nada previsto polo momento, segundo explican, pero animan a quen queira dar pulo a esa posibilidade.

• Oliva Cid González atendeu una das tendas que houbo na aldea de Barbadás até os anos 70, e na que estiveron tamén a súa irmá Basilisa, e antes os seus pais Jesusa e Manuel.

• Tralo peche, a tenda da actual rúa Dámaso Montes, ou rúa do Regueiro, pasou a vivenda familiar e nela apareceu, entre vellos papeis de Oliva, a testemuña dun suceso soado.

• Trátase da riada que levou por diante vidas, casas, pontes e muíños dende Cartelle até Ourense, pasando por Barbadás, na media noite do 14 de xullo de 1945. Un cronista (aínda sen identificar) contouno no xornal La Región 18 días e 25 mortes despois.

• No lugar da entrevista semanal, desta vai,  a transcrición completa desa crónica. Nas vindeiras semanas haberá entrevista a varias persoas testemuñas daquela catástrofe nas aldeas de Muíños e O Pontón, bañadas polo río que rebordou.

• Velaí a crónica daqueles días recollida na páxina 3 do xornal do 3 de agosto de 1945, quizais algo longa, pero pensamos que paga a pena:

(Transcrición literal)

“Por las tierras devastadas del Barbaña

Nada puede suplir lo que se llama “vista de ojos”. Todos los relatos e informaciones acerca de la riada tenían que ser menos elocuentes que la observación directa de sus efectos.

Por eso hemos ido a verlos. Fuimos siguiendo río arriba hasta Pontón, por la margen de la corriente, vuelta a su curso normal en tiempo de estiaje. Corriente no es la del Barbaña. Se viene atribuyendo al Barbaña el desbordamiento. Realmente no es así. Aquí, en la capital, fue sin duda el Barbaña el que se vio enfurecido, pero el agua no venía del brazo de la Rábeda, que es el verdadero Barbaña, sino del de Barbadanes.

Todos los testigos aseguran que la gran masa de agua procedía de Loiro.

Subimos, río arriba, por tierras arrasadas. En unas, tan sólo se observaba la vegetación abatida contra el suelo, maizales aplastados y peinado como la cabellera de un pollo que sale de la peluquería, huertas segadas y afeitadas por completo.

Algunas tierras estaban cubiertas de un depósito, al parecer arcilloso, unas veces, húmedo aún; nuestras pisadas dejaban en él huellas profundas; otras veces el sol resquebrajaba el depósito reseco en grietas de una geometría casi uniforme; otras, la superficie estaba menudamente rizada como la del agua por la brisa.

Aquellos eran los lugares más favorecidos. En otros el agua había arrastrado toda la tierra laborable, dejando al descubierto el sábrego o la peña.

Llegamos a una floresta donde la relativa espesura de árboles había resistido muy bien el impulso del desbordamiento. En cambio, en los pequeños macizos, se habían detenido montones de troncos y ramas arrancados de más arriba, en cantidad enorme, mezclados con vigas y despohos de edificios. Los paisanos conocen uno por uno todos los árboles arrancados y saben a quien pertenece cada uno de los enormes troncos que yacen al pié de la arboleda inexplicablemente respetada. Son troncos y ramas mucho más voluminosos que los que aquí encontramos en pié, en este paraje llamado Enxido (Barbadanes) y que dan idea de la tremenda violencia de la riada.

Desde allí cerca, nos acompaña un señor de Barbadanes, que nos explica minuciosamente todo el camino.

Hay un ensanchamiento del valle que se divisa desde la carretera, pero es necesario seguir por la orilla del río para darse cuenta de lo que allí ha ocurrido.

Toda aquella parte llana eran, el día antes, huertas y prados de una gran frondosidad y riqueza; un verdadero jardín, “un rosal”, como alguien nos dijo cuando volvíamos por la carretera. Pues bien, de aquello no queda nada. La tierra, antes verde y fecunda se halla enteramente cubierta  por un aluvión de arena y de enormes pedruscos, que la han convertido en un enorme canchal.

Cuanto hemos leído en los libros de geología, acerca de la obra de los glaciares, de las morrenas terminales y laterales, de la formación de los aluviones, de los efectos de la erosión y el desmoronamiento o “derrubio” en las montañas, se nos viene a las mentes.

Los bloques de granito depositados en las márgenes o en el lecho del río son de un tamaño enorme. Algunos están al pie de los macizos de los que han sido desgajados, rotos ya por las diaclasas y acabadas de desprender por la crecida.

Pero otros han sido acarreados desde muy lejos, de cerca o de más de un kilómetro, por el ímpetu de la corriente.

Es asombroso, pero es así. Los ribereños del río saben exactamente donde se hallaba cada uno de ellos, y pueden indicar con toda precisión su procedencia.

Desembarazar las tierras de aquella acumulación de bloques graníticos es empresa que consideran imposible.

Nuestro guía nos va indicando este y aquel lugar: –Aquí había un molino, aquí había un puente… No queda ni la más leve señal de molino ni de puente.

Todo lo más, una muela o un pie de molino, perdido entre los inmensos pedruscos acumulados en montones.

El curso del río estaba lleno de puentes y molinos. Todos han desaparecido. Allá arriba, a la altura de un segundo piso, queda un trozo de muro, con una puerta, de uno de ellos, y dos canzorros de piedra en el aire.

En un estrechamiento del río entre roquedos, entrechamiento que ha debido contribuir mucho a aumentar la violencia de la corriente desbordada, se ven los asientos de algunos bloques desprendidos.

De los molinos y puentes que desaparecieron, muchos, en opinión del acompañante, persona que conoce perfectamente todos aquellos lugares, y a los dueños de cada uno de aquellos molinos, que dieron nombre al río, no volverán a ser reedificados.

Nuestro acompañante, como otros muchos vecinos que encontramos en las tierras afectadas por el desbordamiento, cuando lo encontramos, se hallaba en una tierra suya, ocupado en el intento de remediar en algo los daños, y se dirigía a Pontón, a ayudar a los trabajos que allí se realizan.

Realmente, es notable, edificante y consolador, y se presta a instructivas reflexiones, el ver a las gentes trabajando en las tierras devastadas. Desde el día siguiente andaban allí, enderezando las cañas del maíz, las coles, rompiendo y plantando las fincas en las que se puede hacer esto, quitando de otras arena y piedras manejables, preparando muros, con la obsesión en todos de dejar las cosas en el ser y estado en que se hallaban antes del desastre.

Por un lado, esta es la persistencia incansable del trabajo humano del cual son héroes ejemplares nuestros paisanos, oponiendo la abnegación y el ingenio a la fuerza brutal de los elementos.

Por esto, es el orden eso que llega (¿) de una manera natural y casi instituntiva contra el desorden, la vida reaccionando contra la muerte.

Al día siguiente de una catástrofe que parece debiera dejar a las gentes aterradas y casi incapaces de reacción, el trabajo y el amor a la vida recomienzan insistentes e invencibles.

Lo más trágico nos espera en Pontón… Ya alguna vez, durante el camino, nuestro guía preguntó a alguien que se cruzó con nosotros:

• ¿Aparecen?
• -¡Non!

Se trataba del cadáver de un vecino arrastrado por la corriente.

Pontón se encuentra asentado en suelo roquizo, sobre una vuelta del río, en posición dominante. Parece mentira que las aguas pudieran llegar tan arriba. Allí el río subió de nueve a doce metros, según las opiniones delos allí reunidos.

 
Está allí todo el pueblo, ante una casa de la que apenas queda una de las paredes, un muro de perpiaño, que da a un camino. Por una de las ventanas de este muro, los vecinos, con el agua cerca de las rodillas, salvaron a todos los habitantes, ya desesperados, salvo un anciano, que desapareció.

Esperaban a nuestro compañero, porque están trabajando en el desescombro de lo que fue interior de la casa, con la terca esperanza de encontrar allí el cadáver del anciano.

Sin embargo, son muchos los que desconfían de hallarle, suponiendo que la víctima fue arrastrada por las aguas.

Se discute con largas explicaciones acerca de la disposición interior de la casa, el lugar en que se encontraba el desaparecido, la dirección de la corriente.

Más explicable es el nivel alcanzado por las aguas en aquel lugar. Hay allí la confluencia de un arroyo que viene de Sobrado, con un lecho bastante alto y que desciende rápidamente para unirse con el llamado de los Molinos, dos Muíños, que fue el causante principal de la riada. Las aguas desbordadas también de este arroyo de Sobrado, al encontrarse con el obstáculo de la corriente principal, tendían a retroceder y subir, y fue el modo de que anegasen el pueblo con empuje tan violento, que se llevaron por delante varias casas. Una de ellas, convertida en un cajón de piedra, colmado tan solo de escombros, es la que figura en el dibujo.

En medio de la calma, de la aparente indiferencia aldeana, de la resignación congénita de las gentes, todavía dejan traslucir, hombres y mujeres, el horror y el terror de aquella noche.

Es una opinión curiosa y pasmosamente acertada la de los que dicen que si en vez de ser de noche hubiera sido de día, el pánico hubiera sido irresistible, y se hubieran causado muchas más víctimas, no solo por haber sorprendido la súbita furia de las aguas a muchas gentes en sus tierras, sin tiempo para ponerse a salvo, sino que el efecto psicológico, al dejarles la luz darse cuenta de la magnitud del cataclismo, hubiera sido tan atroz, que muchos se hubieran quedado incapaces de reaccionar y de tomar medidas, no ya en socorro de los demás, sino ni aún en defensa propia, y hasta hubiera habido quien se dejase arrastrar enloquecido por las aguas.

A nosotros, hombres de la ciudad que, aunque trasnochadores, no estamos familiarizados con la noche, sino con un día artificial, nos impone más la oscuridad y nos figuramos que una catástrofe nocturna debe ser más terrorífica. Para los aldeanos, acaso sea lo contrario.

Emprendimos la vuelta, nos despedimos de nuestro amable guía, a quien tantas noticias y explicaciones debemos, sin olvidar su generosa hospitalidad y excelente vino, por todo lo cual dejamos aquí expresada nuestra gratitud, y caminamos por la carretera, con el buen ánimo que comunica el ir cuesta abajo.

Cuantas personas encontramos a nuestro paso nos hablaban de lo mismo …Con una emoción de lamento y nostalgia, recordaban el esplendor de las vegas inundadas: las pingües huertas, principales abastecedoras de “rianxo” para la capital, los lozanísimos prados que daban huerta todo el año para el ganado, los viciosos maizales de elevadas cañas y enormes mazorcas..

Era un rosal…. “

Carmen Martín Gaite

• Escribiu e viviu arredor de San Lourenzo de Piñor, onde fixo da literatura “no so ficción, senón memoria” e  así pode comprobarse nos seus libros, conferencias, artigos e contos, cos que formou parte da “Xeración do Medio Século”, a dos anos  50, e nos que puxo o seu “paraíso” en Barbadás no eido da literatura, tal como conta ela e os que a estudaron.

• Coñezas ou non algunha obra desta escritora (Salamanca en 1925 – Madrid en 2000), gustarache saber que era “Carmiña” tanto nos veráns que pasou en San Lourenzo de Piñor como o resto do ano nas casas da familia en Salamanca primeiro, e despois en Madrid.

• A súa nai foi a ourensá María Gaite casada en Salamanca con José Martín (de Valladolid e notario en Salamanca e Madrid). Os avós maternos, de Allariz, tiña unha finca en Piñor e nela construíron unha casa na que a familia pasaba catro meses ó ano (de xullo a setembro) despois dunha “longa viaxe en tren con parada en Astorga, cargados de maletas”.

• E dende onde estea, tentamos que nos conte a súa vida en Piñor, a “patria” da súa infancia. A catro quilómetros da cidade de Ourense, na que varios dos seus devanceiros foron intelectuais e creativos nos anos de cambio entre os séculos XIX e XX.

• Nin Carmen nin a súa irmá Ana María, foron o colexio de pequenas porque o pai non quería levalas a colexios relixiosos en Salamanca, así que tiñan profesores particulares para asistir a clases en casa, tamén co seu pai. Os veráns de Piñor até os anos 50, foron o seu tempo de “fantasías” e as paisaxes e persoas que coñeceu, atópanse en case tódolos seus escritos.

Piñor na literatura

• “La verdaderas ataduras son las que uno escoge, las que se busca, pudiendo no tenerlas”, e así resume os sete relatos do libro “Las ataduras” publicado en 1959, protagonizado por Alina, de 10 anos, e a relación co seu pai. Os espazos desta obra son paisaxes de Piñor, reais ou imaxinados: As Pipileiras, Ousande…

• En Alina, como en Carmiña, chocaban o seu desexo de liberdade e o de non decepcionar á familia. A mesma contradición que ela puido vivir cun pai “abnegado e tenaz” e unha nai que lle aprendeu a fantasear e a coser.

• “Parecía que no me estaba enseñando nada”, lembra Carmiña, pero a nai ensoñábase cando cosía a carón da xanela da sala, no solpor. “De tanto mirar, aprendí a fugarme yo también”, lembra.

• Nos veráns dos anos 50, moceaba con Rafael Sánchez Ferlosio, e recibía en Piñor mensaxes que lle escribía durante a “mili” en Marrocos, a través do poeta ourensán Víctor Campio.

• Despois de casar con Sánchez Ferlosio, teimou para que coñecese Piñor. “Pudimos ir juntos en varias ocasiones, y allí conocimos a nuestro querido José Ángel Valente, con el que compartí en 1984 el premio Príncipe de Asturias de las Letras”. Valente máis ela morreron en xullo do 2000, con 5 días e centos de quilómetros de separación, despois de anos de amizade

• Carmiña non coñeceu ós avós maternos, de Allariz, pero en 1957 levou o premio Nadal ca novela “Entre visillos” asinada co nome da súa avoa Sofía Veloso. Ese ano morreu a súa filla.

• Dezaseis anos despois a segunda novela “Retahílas” transcorre no pazo de Louredo (nome literario para o pazo de Piñor) no que entreteceu, de xeito novidoso, dous longos monólogos, encadeados como extensos rosarios na conversa de dúas persoas.  Eulalia e Germán (tía e sobriño), xúntanse no pazo para cumprir os últimos desexos da matriarca da familia. Alí pasan horas falando de todo, tamén da cercana pedra do “Tangaraño” e a súa cerimonia sanadora.

• “Es una de mis novelas favoritas pues plantea una nueva forma de diálogo entre sexos, rompiendo estereotipos de lo femenino y lo masculino, con claras referencias a espacios y vivencias de mi familia en Piñor y a la Guerra Civil”, segundo relatou Carmiña a unha amiga.

• O derradeiro verán familiar en Piñor foi nos anos 60, a casa foi vendida cando os pais de Carmiña e Ana María decidiron vivir en El Boalo (Madrid) todo o ano. Pero Piñor seguiu en Martín Gaite.

• .“Tengo la impresión de que Galicia está dispersa por toda mi obra , aunque unas veces se esconde y otras se destapa”, asegurou a escritora/ensaísta/xornalista.

Cousa de familia

• E así o descubriu David González Couso , que leu con outros ollos as obras de Martín Gaite e atopou vivencias galegas da autora en todas elas. En “Caperucita en Manhatan”(1990) , “La Reina de las Nieves” arredor dun pobo mariñeiro que coñeceu na Coruña no ano 1971 e tamén en traballos académicos como “Ocho siglos de poesía gallega” publicado en 1972 e resultado de un intento previo de tese doutoral sobre os cancioneiros galaico-portugueses.

• En “El cuarto de atrás” hai un aparador evocador. “Era un mueble grande que estuvo muchos años en la casa de mis padres en Salamanca. Era de madera de castaño y lo había comprado mi abuelo Javier Gaite por 300 pesetas. Eso me contó mi madre y así conocí a mi abuelo, profesor de Geografía que rodó por varias provincias llevando de acá para allá el aparador que conoció muchas ciudades y muchas casas”.

• O avó Javier Gaite foi catedrático de Xeografía no instituto Otero Pedrayo de Ourense, o seu tío avó Antonio Gaite, promotor dunha pila voltaica para alumear toda a cidade que non triunfou, cofundador do Ateneo de Ourense e editor do xornal El Orensano, o tamén catedrático de Xeografía, Xoaquín Gaite (tío materno) amigo en Salamanca de Miguel de Unamuno, fusilado en agosto de 1936.

…………………………………………………………………………………………………………………………………..

Esta “entrevista” de ficción foi posible con textos, relatos e referencias que se poden atopar, varios deles, nos enlaces compartidos neste texto.

O retrato de Carmiña e do ano 2000, no que morreu, e procede do arquivo da Biblioteca dixital de Castilla y León .

A imaxe de Ousande é de Amado Perille, portada do libro “Os perfís galegos de Carmen Marín Gaite” de David González Couso, cedida por el.

A foto da que foi casa Gaite é actual.

• David Losada é unha das persoas que mellor coñece sendas, camiños, outeiros en moitos lugares de Galicia, e hai 5 anos acordou “con catro amigos” poñer o seu concello nos mapas galegos do campo a través.

• No día a día conduce un camión de reparto e cada fin de semana participa en “trails” por toda Galicia e avanza na preparación do “Castro Trail” que organiza desde 2015 nos montes de Barbadás. No primeiro ano a saída foi de Sobrado do Bispo e foi cara “os castros” que fan raia co concello de Toén.

• “Éramos catro amigos interesados nas carreiras campo a través e decidimos fundar un club para organizalas no concello de Barbadás”, explica. Os catro amigos eran Daniel, Castor, Fico e David, que agora preside o club “Castro Trail”. Levan organizadas  4 edicións da carreira, e pensan seguir con elas, tras a paréntese sen actividade provocada pola pandemia en 2020.

• O club conta agora con 47 socias e socios federados de toda a provincia e de Pontevedra e a súa fórmula de 24 km de carreira ou 14 km de andaina funciona e ten melloras cada ano, para as 500 persoas que se inscriben. “Poñemos unha cota pechada tendo en conta ás persoas cas que podemos contar no equipo anual para atendelos avituallamentos, os cruces de sendeiros e os imprevistos”, engade.

• O percorrido leva a tódolos e tódalas participantes por recunchos diferentes do concello coa idea de dalo a coñecer cunha actividade sa e divertida.

• O “Castro Trail” saíu nos últimos anos dende campo de fútbol de Barbadás, para percorrer todo o concello, pasando pola zona do San Benito e o Tangaraño, Santa Uxía, Piñor, Sobrado, Loiro… e cada ano foi incorporando novidades para o goce dos participantes: música en directo a cargo de “La banda de Mazinger”, servizo de coidado e parque de xogos para os fillos e fillas  de participantes, bebidas, aperitivos e pinchos e uns trofeos que este ano serían obra do artista Tony Ferrer.

• A proba de Barbadás celébrase cada ano en maio… menos en 2020. “Cando comezou a pandemia xa estaba o percorrido escollido, marcado, coas sinalizacións a punto, a publicidade, os premios… todo organizado e así queda todo, adiantado e conxelado, para 2021”, detalla David. De feito, aí está o cartel previsto para 2020, con corrección provisional para 2021 … se todo vai ben.

• O club ten presenza, ademais, nun cento de probas de toda Galicia, Asturias e Portugal. A calidade en carreira dos homes e mulleres que o integran levounos xa a posicións destacadas como o subcampionato de España e Galicia, e boas clasificacións en moitos deles.

• Pablo Martínez é músico, compositor, profesor, director de bandas, lutier, investigador… e todo todo arredor dos instrumentos musicais das bandas de gaitas. Soña con aunar toda a súa experiencia nun proxecto de escola-obradoiro de música, canto e baile tradicional…en Barbadás, onde naceu e vive.

• Explica que Sobrado do Bispo é o berce de todo o movemento musical con bandas de gaitas do concello de Barbadás. Puido xurdir con “Ruque”, un retornado de Cuba que deu pulo as bandas de gaitas, nas que sigue o seu fillo Manolo “o do Ruque”.

(máis…)

• Cristina Arias Noia e Eva Losada Fernández coñécense dende a infancia vivida en Pereiro de Aguiar, onde compartiron vecindade e colexio, e despois, en Ourense, os estudos universitarios.

• As dúas  graduaronse en Traballo Social e parte da súa vida laboral transcorría entre rapaces en risco de exclusión social no caso de Cristina, e para Eva, no mundo da animación cultural.

(máis…)

Chega un Nadal moi, moi diferente… para todos e todas.

Que che parece se tentamos vivilo con tranquilidade, paciencia e solidariedade con todos os veciños e  visitantes? (máis…)